Δευτέρα 29 Φεβρουαρίου 2016

Για μια υπεράσπιση της ποίησης

Για το βιβλίο του Χάρη Βλαβιανού Γιατί γράφω ποίηση (εκδ. Άγρα).

Του Ζαφείρη Νικήτα

Ο Ραλφ Γουόλντο Έμερσον στο περιβόητο δοκίμιό του Ο ποιητής (1841 - 1843) σημειώνει χαρακτηριστικά πως οι ψυχές μας μπαίνουν στο σώμα όπως η φωτιά στο τηγάνι, πως ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα μας υπάρχει μια αβέβαιη συνύπαρξη, μια ρευστότητα φόρμας. Ο ποιητής μπορεί να γράψει από την βεβαιότητα της ατομικής του εμπειρίας, αγέρωχος και ασφαλής, ή μπορεί να ανοιχτεί στην πολλαπλότητα των νοημάτων, στη γοητευτική ακαταστασία, στην τρικυμία της εναλλαγής. Είμαστε, σύμφωνα με τον Έμερσον, «παιδιά της φωτιάς», τέκνα της φλόγας κι εκείνος που ασπάζεται την ομορφιά, ο ιδανικός ποιητής, γίνεται φορέας της καλλίπυγου πραγματικότητας, θιασώτης εκείνων των αετωμάτων που στέκουν σαν περίφημα στολίδια της ζωής μας. Κι αυτά τα αετώματα δεν είναι άλλα από τις μνήμες, τα συμβάντα της προσωπικής ζωής, τον πλούτο των αναγνωσμάτων, την ένδεια των υψωμένων φόβων.

Όχι γράφω άρα υπάρχω αλλά υπάρχω, διαβάζω, βιώνω κι έτσι γράφω. Γράφω επειδή υπάρχω.

Αυτά ακριβώς τα υλικά, η μυστική ζωή της τέχνης και η τέχνη της ζωής, γίνονται στα χέρια του Χάρη Βλαβιανού αφορμές, μικρά πυκνά εναύσματα για την υπεράσπιση της ποίησης. Στο πρόσφατο πόνημά του,Γιατί γράφω ποίηση, ο Βλαβιανός μεταχειρίζεται την βιβλιογραφία, την καταγωγική του γενεαλογία, τον έρωτα και το διακειμενικό πάθος ως μια δυνατότητα τεκμηρίωσης της ποίησης – όχι γράφω άρα υπάρχω αλλά υπάρχω, διαβάζω, βιώνω κι έτσι γράφω. Γράφω επειδή υπάρχω.

Στις σελίδες του βιβλίου, που αποτελείται από εξηνταδύο ολιγόλεξες πρόζες, συναντάμε ποιητές, πεζογράφους, μουσικούς, θεατρικούς συγγραφείς, ανώνυμα πρόσωπα, αγαπημένους συγγενείς του συγγραφέα, ενώ ο χρόνος του βιβλίου τοξεύει από το παρόν στην αναγέννηση κι από τον μοντερνισμό στον μεταμοντερνισμό. Ο Βλαβιανός εμπνέεται από τη συγγραφική δραστηριότητα των άλλων, από την τυχαιότητα του καθημερινού, από την παραδοξότητα των πραγμάτων. Κάθε τόσο οι τεκμηριώσεις, τα «επειδή», διακόπτονται από μια λυρική σχεδόν φράση, κι άλλοτε τα ηνία επανέρχονται στη νοησιαρχία, αφορισμοί δίνουν τη θέση τους σε στιγμιαίες αφηγήσεις.

Η ζωή, ισχυρίζεται εμμέσως ο Βλαβιανός βρίθει από προσανάμματα. Αρκεί η τριβή για να τ’ ανάψεις.

Τα σύντομα, αποφθεγματικά «επειδή», ενώ δομούν ένα σύμπαν ποιητικής αιτιοκρατίας, παράλληλα επιδεικνύουν αποκαλυπτικά την αστάθεια της δημιουργίας, την ένταση της αμφιβολίας, τις προσδοκίες και τα αναχώματα. Τεκμηριώνοντας την αναγκαιότητα της ποίησης, ο Βλαβιανός εξυφαίνει παράλληλα μια αφήγηση του πίσω κειμένου της γραφής, φωτίζει την προέλευση και το έναυσμα της ποιητικής λειτουργίας, δημιουργεί ένα σύστημα ανάμεσα στην αιτία και το αιτιατό, το ερέθισμα και το αποτέλεσμα, την σπίθα και τη φωτιά. Η ζωή, ισχυρίζεται εμμέσως ο Βλαβιανός, βρίθει από προσανάμματα. Αρκεί η τριβή για να τ’ ανάψεις.

Ταυτόχρονα το βιβλίο δημιουργεί ένα αρχείο διακειμενικών αναφορών που μπορούν να αποτελέσουν αλυσιδωτές αφορμές ανάγνωσης. Βυθομετρώντας μια και μόνο γραμμή, ένα και μόνο «επειδή» μπορεί κανείς να ανοιχτεί άμεσα στον βίο και την εργογραφία άλλων δημιουργών. Έτσι, το Γιατί γράφω ποίηση, λειτουργεί παράλληλα ως μια δίοδος άλλων τόπων, άλλων προσώπων, σαν ένα κρυπτογραφημένο καλειδοσκόπιο συνομιλίας.

Ο Χάρης Βλαβιανός

Μορφολογικά, με το Γιατί γράφω ποίηση, ο Βλαβιανός συνεχίζει την κατασκευή και την πρόταση σύντομων, άμεσων ποιητικών εγχειρημάτων με παιγνιώδες πνεύμα, τεχνική η οποία αξιοποιήθηκε και στο έργο του Η ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας σε 100 χαϊκού (εκδ. Πατάκη, 2011). Εδώ, αντιστοίχως, αναπτύσσεται μια ατομική φιλοσοφία, μπολιασμένη αυτή τη φορά και με ιδιωτικό υλικό, με την προσωπική μυθολογία (η οποία μάλιστα αξιοποιήθηκε ακροθιγώς στο αμέσως προηγούμενο έργο του ποιητή, το μυθιστόρημα Το αίμα νερό, εκδ. Πατάκη, 2013). Έτσι, κινούμενος ευέλικτα ανάμεσα στην ειδολογία ποίησης και πεζού, αποφθέγματος και ανάπτυξης, ο Βλαβιανός συμπτύσσει και απελευθερώνει διαρκώς το δημιουργικό του άνυσμα.

Σε κάθε σύντομο παράθεμα του βιβλίου ο συγγραφέας ενισχύει την ιδέα της ζωτικής τέχνης, εκείνης που εκπηγάζει από τον βιοτικό χώρο του γράφοντα. Έτσι ο Βλαβιανός, μέσα από το Γιατί γράφω ποίηση, αναδεικνύεται ως ένας ανυποχώρητος ντετερμινιστής της δημιουργικής ζωής, τεκμηριώνοντας, αιτιατά, το αναίτιο της τέχνης. Η ψυχή του ποιητή άλλωστε (κι εδώ κλείνω το μάτι στον Πεσσόα) παραμένει αήττητη κι αγέραστη – γιατί ποτέ δεν παύει να εγείρεται σε έκσταση, ποτέ δεν παύει να θαυμάζει. Ο Βλαβιανός υπερασπίζεται ακριβώς αυτό: το ανεξάντλητο παιχνίδι της μεταποίησης, τη συνεχή διαλεκτική ανάμεσα στη σύλληψη της ποίησης και την υλοποίησή της.

* Ο ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΝΙΚΗΤΑΣ είναι ποιητής και σκηνοθέτης.