Σάββατο 13 Φεβρουαρίου 2016

Συγκίνηση στους αιθέρες

Για το μυθιστόρημα Πρωινή γαλήνη του Ηλία Μαγκλίνη (εκδ. Μεταίχμιο)

Του Γιώργου Βέη

«Νωρίς το πρωί, λίγο μετά το χάραμα, ο ουρανός προσφέρεται για μερικά μικρά θαύματα που μπορεί να σας οδηγήσουν σε μιαν εσωτερική γαλήνη». (Από το βιβλίο, σελ. 110)

Πρόκειται για μια γραμμική, εμφανώς δόκιμη αφήγηση, η οποία πρωτίστως ξέρει να σέβεται τους αναγνώστες. Ισόποσες δόσεις συγκίνησης ανά κεφάλαιο, ανατροπές αληθοφανείς, στέρεες αναδείξεις των πρωτευόντων και δευτερευόντων χαρακτήρων σε πρόσωπα μιας πειστικής διηγητικής ζώνης, γνώση του χωροχρόνου, υποδειγματική αξιοποίηση όλων των συναφών διαθέσιμων πηγών, ενοφθαλμισμός με τακτ του προσωπικού στοιχείου στον ευρύτερο ιστό της Ιστορίας, όπως έχει μάθει να την διαβάζει με συνέπεια ο ταλαντούχος αυτός συγγραφέας.

Ένας παρ΄ ολίγον Ίκαρος, ο Δημήτρης, τον οποίο πρόδωσαν στομάχι και έντερα στην πρώτη κιόλας πτήση του, κατατάσσεται στις χερσαίες δυνάμεις και στέλνεται στην κορεατική χερσόνησο, ενώ μαίνεται εκεί ο εμφύλιος πόλεμος, με την παράλληλη, ως γνωστόν, παρουσία πολλών ξένων εκστρατευτικών μονάδων από τη Δύση και την Ανατολή. Εκεί ακριβώς, στο πεδίο της μοιραίας σύρραξης, παίζοντας τη ζωή του κορώνα γράμματα και υπακούοντας, όχι τόσο στις σαφείς εντολές του Στρατηγείου, αλλά στο παντοδύναμο ορμέμφυτο του Θανάτου, βιώνει τη μέθη της ατομικής του αναβάθμισης, «εκθέτοντας ολόκληρο το κορμί του στα εχθρικά υψώματα που περίμεναν απέναντι». Τα βήματά του τον οδηγούν προοδευτικά στον ουρανό. Διακρίνω, μεταξύ άλλων, τα εξής ενδεικτικά: «κατόρθωσε αυτό το βήμα να είναι απόλυτο, στέρεο και αποφασιστικό, ήταν ένα πάτημα πάνω στο χώμα που δήλωνε ίσως σε όλους μα πάνω και κύρια στον εαυτό του ότι, παρά τα όσα σφάλματα είχε διαπράξει, τις αστοχίες, τις αδικίες που είχε υποστεί και παρά τον πόνο που προκάλεσε σε άλλους και στον εαυτό του, κάθε διαδρομή που είχε διανύσει ως τώρα είχε την αξία της, την αναγκαιότητά της, και με αυτή τη στερεότητα, κάτι σαν δικαιοσύνη, να παγιώνεται σαν ένα στιβαρό μνημείο μέσα του, ο Δημήτρης έγινε για πρώτη του φορά ιπτάμενος».

Ο άπελπις ήρωας διαθέτει εν ολίγοις ό, τι διακρίνει αρχετυπικά το τραγικό στοιχείο. Εξ ου και ο καταρχήν παράδοξος όρος, ο οποίος απαντά στη σελίδα 98, ήτοι η θεματικά απρόσμενη «πάλλουσα γαλήνη».

Μάλιστα στη σελίδα 301 διατυπώνεται με πεζογραφική πληρότητα η μεγάλη ένδον ρήξη: η έλξη του ουρανού της Ουτοπίας, η οποία ασκείται στον μαχόμενο Δημήτρη, είναι τόσο δυνατή, ώστε παραθεωρείται εντελώς το έδαφος του Πραγματικού. Ακόμη και στις πλέον κρίσιμες στιγμές, το είναι διεκδικεί ανάταση, δηλαδή πτήση-μετάβαση-αναγωγή στο οραματικό πεδίο. Ενώ οδεύει με όση αφοσίωση στο καθήκον τον διακρίνει, επιχειρώντας να εξολοθρεύσει όσο γρηγορότερα γίνεται τους στόχους του εχθρού, δεν παύει να αναζητεί στον θόλο του στερεώματος το ξεκάθαρο σημείο της Αλήθειας. Ο άπελπις ήρωας διαθέτει εν ολίγοις ό, τι διακρίνει αρχετυπικά το τραγικό στοιχείο. Εξ ου και ο καταρχήν παράδοξος όρος, ο οποίος απαντά στη σελίδα 98, ήτοι η θεματικά απρόσμενη «πάλλουσα γαλήνη». Ό, τι δηλαδή θα σταματούσε ως ένθετη υπερβολή ή ως εξόφθαλμο οξύμωρο σχήμα ένα συντηρητικό επιμελητή του μυθιστορήματος. Εκεί πραγματώνεται η μείζων φιλοδοξία, σ' ένα βαθμό ασύνειδη, η ώσμωση δηλαδή του υποκειμένου και ό, τι το συνέχει με το γαλαξιακό γίγνεσθαι. Απομονώνω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής την εξής χαρακτηριστική έξοδο από τη σκηνή των παθών: «νέφη διάτρητα από τις ακτίνες του ήλιου κι αυτός χαμένος μέσα τους, ένα μικρό, ταπεινό, ασήμαντο cumulus με δέκα λεπτά ζωής το πολύ, τόσο λίγο, κι όμως για όσο κράτησε ήταν η δική του ζωή. Η δική του». Τα διάφορα γένη των νεφών, οι υποκατηγορίες τους και οι συσχετισμοί τους με την αεροπορική πράξη, τα οποία συναντήσαμε και στο τέταρτο, καλώς συγκερασμένο έργο της Δήμητρας Κολλιάκου, με τίτλο Το πρόσωπο του ουρανού, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Πατάκη το 2013 και το οποίο παρουσιάσαμε σ' αυτές τις ηλεκτρονικές σελίδες, επανεμφανίζονται. Αυτή τη φορά τα μελετά με έκδηλο ενδιαφέρον ο ανθυπολοχαγός Δημήτρης, όχι τόσο για την όποια μετεωρολογική τους αξία, αλλά για τη μεταφορά αλλεπάλληλων δίσημων μηνυμάτων, των οποίων επείγει η αποκωδικοποίηση. Αυτά όλα συνιστούν εν τέλει το απώτερο κείμενο. Τα σύννεφα, θα υποστήριζα σχηματικά, αποτελούν εν προκειμένω το βιβλίο της ζωής και του θανάτου. Ο εμφύλιος πόλεμος ή κατ' άλλους απλώς συμμοριτοπόλεμος στη Γενέτειρα, τα χρόνια προβλήματα διχασμού, τα οποία προκαλεί αναγκαστικά σε πλείστες οικογένειες στον ελλαδικό ή και αλλοδαπό χώρο, όπως συμβαίνει φέρ' ειπείν στην ίδια την οικογένεια του Δημήτρη, οι ατελέσφοροι έρωτες, τόσο με το ευκαιριακό Χριστινάκι, όσο και με τη χυμώδη, αρκούντως εξιδανικευμένη Εύα, οι συναφείς εκφυλισμοί του αστικού και επαρχιακού βίου, οι συγκρούσεις κουμμουνιστικών καθεστώτων με φιλελεύθερα ή ψευδοφιλελεύθερα πολιτειακά συστήματα συνιστούν τον ικανό και αναγκαίο διάκοσμο της γραφής. Είναι οι παράμετροι της εξιστόρησης.

Τα σύννεφα, ως εφήμερα μαντεία, εμπεριέχουν το απόλυτο, το πέραν - Νόημα. Ό, τι συμβαίνει στη Γη είναι μάλλον ένα διαρκές όνειρο ενός όντος, παρά μια εξ αντικειμένου κατάσταση πραγμάτων και πεπρωμένης ή μη δράσης. Η λεγόμενη αντικειμενικότητα αφορά σε μια απλή διαπίστωση, σ' ένα εργαλείο σκέψης, χρήσιμο οπωσδήποτε για τις όποιες εννοιολογικές ταξινομήσεις των ειδικών. Αυτά εμμέσως πλην σαφώς συλλάβισε ο κατ' ανάγκην ανθυπολοχαγός, περιδιαβάζοντας τα κεφάλαια και τις παραγράφους των νεφών. Η ανυπαρξία είναι κι αυτή φύση. Συμφιλίωση, σύμπλευση με τον κοσμικό ποταμό. Στο σημείο αυτό η εξιστόρηση συναντά το πνεύμα των τελευταίων αράδων του πρώτου βιβλίου του θεμελιώδους έργου του Αρθούρου Σοπενχάουερ Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση (1818): το πρόσκαιρο της ύπαρξης, οι περιστασιακές μας εμφανίσεις στον κύκλο του παντός, οι πράξεις και οι παραλείψεις μας επιβεβαιώνουν κι αυτές από την πλευρά τους τους νόμους της συμπαντικής τάξης.

Ο δε εμφανέστατος πατριωτισμός του ανθυπολοχαγού Δημήτρη δεν είναι το καταφύγιο ενός αχρείου, όπως θα δήλωνε προφανώς κι εδώ ο Σάμιουελ Τζόνσον, αλλά η εμπέδωση ενός συνεπούς με τις αρχές του ασίγαστου εγώ. 'Η, για να το διατυπώσω διαφορετικά, η άμεση εφαρμογή των όσων διδάχτηκε από το μείζον όραμα. Το αίμα του, ο δραματικός επίλογος της σύντομης πορείας του στη φλούδα του πλανήτη μας, καταξιώνει, με τον πλέον πανηγυρικό τρόπο, την αυθυπαρξία ενός ενορατικού αγαθού. Πρόκειται για μια θυσία στο όνομα ενός εμπύρετου στην κυριολεξία του όρου ιδεαλισμού. Εξ ου και οι ποιητικές εκφάνσεις της αλληλογραφίας του Δημήτρη και της Εύας, όπως αποσπασματικά παρατίθεται στα ανάλογα κεφάλαια. Εξ ου και η τόλμη, η σχεδόν αυτοκτονική συμμετοχή στο χορό του Χάρου. Τα προαναφερθέντα κορεατικά πάθη, με τα συμφραζόμενά τους, αλλά και η κυπριακή τραγωδία του 1974 δεν έχουν παρά ελάχιστα αξιοποιηθεί από τη δημιουργική μας γραφή. Η ενασχόληση του Ηλία Μαγκλίνη με τα πρώτα και του Βασίλη Γκουρογιάννη με τη δεύτερη (βλ. συγκεκριμένα το μυθιστόρημά του με τον ενδεικτικό τίτλο Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή, επίσης από τις εκδόσεις του Μεταιχμίου, 2009) συνιστούν άρτια δείγματα, από κάθε άποψη, στον εν λόγω χώρο.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής.