Σάββατο 17 Ιανουαρίου 2015

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΩΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Όταν ο θεραπευτής «μιλά» μέσω του λόγου και του προσώπου του θεραπευόμενου, αυτό προφανώς δείχνει μια στάση συμπάθειας, συμμαχίας, συμπαράταξης, συμπαράστασης, εντέλει ενσυναίσθησης.

Για το βιβλίο της Αλίκης Πανοπούλου Εγώ και η ανάγκη μου για τροφή.

Του Δημοσθένη Κερασίδη

Θα αρχίσω με μια ιστορία, κι ας με συγχωρήσουν οι φίλοι φαρμακοποιοί. Συμβολικά μιλάω... Υποφέρετε από πόνους και έχετε καταφύγει σε ένα φαρμακείο για να βρείτε ίσως κάποιο φάρμακο. Ο φαρμακοποιός, αφού δείχνει ένα ενδιαφέρον για την περίπτωσή σας επί δυο τρία λεπτά, κάποια στιγμή, περιέργως, αρχίζει να παραμιλάει περί της σπουδαίας επιστήμης της Φαρμακολογίας. Εσείς ζαρώνετε και σιγά σιγά μένετε άφωνος, αμήχανος, αβοήθητος εντέλει.

Μια παρόμοια κατάσταση παρατηρείται και στα διατροφολογικά βιβλία τα οποία χαρακτηρίζονται από αυτοαναφορικότητα και ναρκισσιστική αναδίπλωση. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στο παρόν βιβλίο της Αλίκης Πανοπούλου. Κι αυτό γιατί το Εγώ και η ανάγκη μου για τροφή είναι διατροφικό και όχι διατροφολογικό πόνημα, σημαίνει ότι ασχολείται ευθέως με τη διατροφή και τον θεραπευόμενο, όχι με θερμίδες, γραμμάρια, απαγορεύσεις, στερήσεις οι οποίες συνήθως απαντώνται εκ μέρους του παχύσαρκου με παραβάσεις και ατασθαλίες ως προς τους κανόνες.

Όταν ο θεραπευτής «μιλά» μέσω του λόγου και του προσώπου του θεραπευόμενου, αυτό προφανώς δείχνει μια στάση συμπάθειας, συμμαχίας, συμπαράταξης, συμπαράστασης, εντέλει ενσυναίσθησης.

Ήδη από τον τίτλο αποκαλύπτεται η τοποθέτηση της συγγραφέως: εκφράζει τον λόγο, τη στάση, την πλευρά, τον αγώνα, τον κόσμο του θεραπευόμενου. Βέβαια, θα πρέπει να σημειωθεί το αυτονόητο, ότι όταν ο θεραπευτής «μιλά» μέσω του λόγου και του προσώπου του θεραπευόμενου, αυτό προφανώς δείχνει μια στάση συμπάθειας, συμμαχίας, συμπαράταξης, συμπαράστασης, εντέλει ενσυναίσθησης.

Αυτά ακριβώς τα «συν», που ακούσατε τώρα μόλις, μπορούν να κάνουν «πλην» στο λίπος και να το κάψουν. Μην αυταπατάσθε: μόνο η φροντίδα και η αγάπη καίνε το λίπος...

Πρωτότυπο, ενήλικο και ωραίο βιβλίο

Διαβάζοντας το βιβλίο, συμπέρανα ότι είναι πρωτότυπο, πρωτίστως σε επίπεδο δομής –εκτός από τις νεοπαγείς έννοιες και τον ενδελεχή τρόπο με τον οποίο τις πραγματεύεται– κι αυτό γιατί είναι πολυσχιδές και λεπτουργημένο στην οργάνωση του υλικού του. Η συγγραφέας εκκινεί από το «κατώτερο» επίπεδο της σταδιοδρομίας της σε κέντρο αδυνατίσματος –αυτή η «αποκάτω» θέση τής προσφέρει τη μοναδική δυνατότητα της καθαρής θέασης αυτού του «βουλιμικού εμπορίου» που παίζεται γύρω από την παχυσαρκία– και αφού μας περιγράφει πώς έγινε διατροφολόγος, προχωρά στην παρουσίαση των θεραπευομένων της και μέσα από το υλικό αυτών των περιπτώσεων, παράλληλα με την πλούσια παιδεία που συν τω χρόνω απέκτησε, αρθρώνει το δικό της σύστημα, το οποίο απέχει παρασάγγας από τα επικρατούντα στην εποχή μας.

Επίσης είναι ενήλικο, και εξηγούμαι ευθύς αμέσως. Σύμφωνα με τον Πιαζέ, η διαφορά μεταξύ ανήλικου και ενήλικου ατόμου είναι ότι το ανήλικο άτομο, ακόμα κι όταν αναφέρεται στους άλλους, κατ΄ ουσίαν μιλά για τον εαυτό του. (Θυμηθείτε τι σας έλεγα στην αρχή, με το φαρμακείο...) Ενώ το ενήλικο άτομο, ακόμα κι όταν αναφέρεται στον εαυτό του, μιλά για τους άλλους. Η Πανοπούλου, με αυτό το σύστημα που μας παρουσιάζει τόσο παραστατικά αλλά και εφαρμόζει στην πράξη εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες, δείχνει να έχει ξεπεράσει «εκ βαθέων» το στάδιο του ναρκισσισμού ως θεραπεύτρια και ανοίγεται στον άλλον με αγάπη.

Όμως πάνω από όλα είναι ένα ωραίο βιβλίο, εκτός από τη μελετημένη τυπογραφία και την εξαιρετική αισθητική που το ντύνει. Όταν λέω ωραίο, δεν εννοώ μόνο ότι η συγγραφέας είναι ωραία, το εννοώ με βάση την ετυμολογία της λέξης. Στα αρχαία ελληνικά, «ωραίος» είναι αυτός που «είναι στην ώρα του», δηλαδή, με σύγχρονη ορολογία, στο εδώ και τώρα. Το σύστημα της Πανοπούλου μάς καλεί να είμαστε στο εδώ και τώρα, γιατί θεωρεί πως για να λυθούν τα προβλήματα σωματικού βάρους πρέπει να έρθουν στο φως τα εσωτερικά βάρη, εφόσον εκκινεί από την αφετηριακή παραδοχή ότι η παχυσαρκία είναι μια ψυχοσωματική ασθένεια.

Η Αλίκη ταξιδεύει στη χώρα της παχυσαρκίας και στο αμφιθέατρο της Ιστορίας γνωρίζει και συνομιλεί με διάφορους επιφανείς, όπως ο Αριστοτέλης, η θεά Δήμητρα, ο Ιπποκράτης, ο Ερυσίχθονας, ο Φρόυντ, η Ντολτό, ο Ουίννικοτ, ο Λακάν, οι ερευνητές Ρόμπερτ Γιανγκ, Έμεραν Μάγιερ, Μάικλ Γκέρσον, ο Γάλλος ομοιοπαθητικός Φιλίπ Ντρανσάρ, αλλά και ο Ιάπωνας ιδρυτής της Μακροβιοτικής Τζωρτζ Οσάουα, ο φιλόσοφος της Ομοιοπαθητικής Γεώργιος Βυθούλκας και ο Μάριος Δημόπουλος, που μας μιλά για τα μυστικά της μακροζωίας.

Οι βασικές αρχές του συστήματος της Πανοπούλου

Σε αυτό το ταξίδι μάς μυεί στις βασικές αρχές του συστήματός της, οι οποίες, κατ` εμέ, είναι οι εξής: 1) σώμα και ψυχή αποτελούν άρρηκτη ενότητα, 2) απαγορεύεται το απαγορεύεται, 3) επιτρέπονται οι βουλιμικές κρίσεις, 4) το βάρος μου είναι το όριό μου, 5) η απόλαυση είναι ιερή, 6) δεν παραλείπονται γεύματα, και το καλύτερο, 7) το σεξ επιβάλλεται... προ και μετά φαγητού, παρακαλώ.

Μεγαλώνοντας, αρχίζουμε να λείπουμε από τον έρωτα, το σώμα μας, το παιχνίδι, την επαφή με τη φύση, την κοινωνική δράση, τα πολιτικά πράγματα, καταλήγουμε θεατές της ίδιας μας της ζωής.

Στη συνέχεια μας οδηγεί να αναγνωρίσουμε ότι στην άκρη των πιάτων και των ποτηριών μας υπάρχουν κρυμμένα συναισθήματα, σαν στόματα κλειστά τα οποία, παραδόξως, μας μιλούν για σχέσεις ενός παρελθόντος που δεν έχει παρέλθει πραγματικά, δεν έχει «μεταβολιστεί» ολοκληρωμένα, οπότε έτσι επιβεβαιώνεται ότι το λίπος παραπέμπει σε όλα αυτά που μας λείπουν. Μεγαλώνοντας, αρχίζουμε να λείπουμε από τον έρωτα, το σώμα μας, το παιχνίδι, την επαφή με τη φύση, την κοινωνική δράση, τα πολιτικά πράγματα, καταλήγουμε θεατές της ίδιας μας της ζωής, γι` αυτό και το λίπος φαντάζει σαν το «καταραμένο απόθεμα» της απουσίας από τον εαυτό μας, σαν τη φωτιά της ζωής μας που καίγεται ελλιπώς.

Το εν λόγω σύστημα είναι ολοφάνερα ανθρωποκεντρικό, κοιτάζει τον παχύσαρκο στα μάτια, όχι στο λίπος. Εννοείται πως δεν εφησυχάζει με την αντιμετώπιση του συμπτώματος, αλλά αναζητά τις αιτίες της παχυσαρκίας, αξιώνοντας την εσωτερική πληρότητα, πράγμα που σημαίνει ότι, πέρα από τη λέπτυνση της σιλουέτας, στην οποία εμμονικά (και αντιερωτικά) προσανατολίζεται η μόδα των κέντρων αδυνατίσματος, η Πανοπούλου επιζητεί κάτι σημαντικότερο, που είναι η μεταμόρφωση της ζωής του θεραπευόμενου· αν δεν αλλάξει το όλο, κατ` ουσίαν δεν αλλάζει το μέρος.

Οπότε φτάνουμε και στο διά ταύτα... Στο πλαίσιο της θεραπευτικής διαδικασίας της αλλαγής λοιπόν η συγγραφέας, εκτός από την απόλαυση, θεωρεί πως η αυτοσυνείδηση και η αγάπη είναι τα «πόδια» που μπορούν να μας πάνε στον στόχο, γι` αυτό και εισάγει τέσσερις χαρακτηρότυπους παχυσαρκίας, προτείνει όρια, έξι κανόνες, δεδομένα, προτεραιότητες και πέντε εργαλεία βοήθειας, αλλά πιθανόν και αλλαγή των σχεσιακών δυναμικών του θεραπευόμενου, τονίζοντας συνάμα την ανάγκη επανεύρεσης της παραδοσιακής λιτότητας ως αντίδοτο στην αυτάρεσκη γευσιλαγνεία της εποχής μας.

Η Αλίκη Πανοπούλου

Επιπλέον, αντλώντας στοιχεία από τις πρωτοποριακές έρευνες των Έμεραν Μάγιερ και Μάικλ Γκέρσον, οι οποίοι μιλούν για έναν δεύτερο εγκέφαλο, για ένα νευρικό σύστημα που εδράζεται στην κοιλιά και στο έντερο, το οποίο είναι υπεύθυνο για το ότι πολλές φορές κάνουμε «της κοιλιάς μας», αντί «του κεφαλιού μας», η διατροφολόγος μας τονίζει την εσωτερική σοφία των σπλάχνων, καθώς και την ψυχική διάσταση των σωματικών οργάνων και των φυσικών λειτουργιών.

Στο σημείο αυτό να υπενθυμίσω πως υπάρχουν δύο τρόποι επίτευξης μιας αλλαγής, ιδίως στη συγκεκριμένη κατάσταση που μελετάμε. Ο πρώτος αφορά την επιβολή κανόνων, την άτεγκτη πειθαρχία, την αυστηρότητα – θα τον χαρακτήριζα ως Yang, μια κατάσταση αρσενικότητας. Ο δεύτερος αφορά την εσωτερική γνώση, τη συμφιλίωση με ό,τι συμβαίνει, την αποδοχή, τη φροντίδα, την αγάπη – θα τον χαρακτήριζα ως Yin, μια κατάσταση θηλυκότητας. Ο πρώτος σχετίζεται με τις στερητικές δίαιτες, ο δεύτερος αφορά το σύστημα διατροφής της Πανοπούλου. Με τον πρώτο αντιμετωπίζουμε απλώς το λίπος ως σύμπτωμα, με τον δεύτερο όμως και τις άδηλες αιτίες της παχυσαρκίας.

Οι Κινέζοι μάς συμβουλεύουν ότι για να είναι αποτελεσματική μια επανάσταση πρέπει να αποφύγει δύο πράγματα: τη βία και τη βιασύνη. Αλλά και ο Γκρασιάν, ιησουίτης του 17ου αιώνα, κινούμενος στο ίδιο μήκος κύματος, με την περίφημη ρήση του «μη διακόπτετε», μας προτείνει να αποφεύγουμε την απότομη αλλαγή συνηθειών και τη διακοπή της ροής της ενέργειας.

Στην παράδοση αυτή ανήκει και η Πανοπούλου, απαξιώνοντας τη βιασύνη, την επιβολή απαγορεύσεων και τη μανία για το γρήγορο αποτέλεσμα, που ακολουθούν κατά κανόνα οι στερητικές δίαιτες οι οποίες μακροπρόθεσμα αποδεικνύονται αναποτελεσματικές.

Προτείνει μια άλλη στάση σχετίζεσθαι του ανθρώπου με τον εαυτό του, σε μια εποχή, που χαρακτηρίζεται από την ευμάρεια, την κυριαρχία της εικόνας, τη νευρωτική ταχύτητα και κυρίως την έλλειψη εσωτερικής αρμονίας.

Με αυτή τη διατροφική πολιτική μα και με την αποδοχή ως θεμελιώδη αρετή, ο θεραπευόμενος βοηθιέται ώστε να γίνει ορατός σε όλες τις διαστάσεις του.

Ο Λακάν αναφέρει ότι στον έρωτα δίνουμε και παίρνουμε ό,τι δεν έχουμε. Παραφράζοντας τη ρήση του, θα έλεγα ότι στη βρώση και στην πόση δίνουμε και παίρνουμε ό,τι δεν έχουμε, ως μια προσπάθεια αποκατάστασης της πρωτογενούς φυσικότητάς μας, κάτι στο οποίο η Πανοπούλου δίνει ιδιαίτερη σημασία.

Το βιβλίο αυτό πνευματικά συνορεύει με την Ψυχολογία, το Μακροβιοτικό Ζεν μα και με τις παραδόσεις της Μεσογείου, εφόσον συνδυάζει τη μακροβιοτική και τη μεσογειακή διατροφή. Προτείνει μια άλλη στάση σχετίζεσθαι του ανθρώπου με τον εαυτό του, σε μια εποχή, όπως η δική μας, που χαρακτηρίζεται από την ευμάρεια, που μας οδηγεί εύκολα στην πάχυνση, την κυριαρχία της εικόνας, που μας δημιουργεί ενοχικά συναισθήματα ως προς την αυτοεικόνα μας, τη νευρωτική ταχύτητα και κυρίως την έλλειψη εσωτερικής αρμονίας.

Διαβάζοντάς το, έμαθα πολλά πράγματα για τα όσπρια, τα δημητριακά, το κινόα, το φαγόπυρο, την τσουκνίδα και λοιπά, παρότι πρέπει να πω πως με γοήτευσαν και τα χελωνάκια που κοσμούν τις σελίδες του τα οποία, παραπέμποντας στο αρχαιοελληνικό «σπεύδε βραδέως», συμβολίζουν την αργή και βαθιά διαδικασία του διατροφικού συστήματος της Πανοπούλου. Όμως το σημαντικότερο που έμαθα είναι ότι στο σύστημα αυτό, που αποτελεί δρόμο ζωής, βάση μα και υπέρβαση είναι η αγάπη.

* Ο ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ είναι επιμελητής εκδόσεων.