Δευτέρα 21 Μαρτίου 2016

Tο καφκικό τοπίο των χρόνων μας

Για τη νουβέλα της Γιάννας Λάμπρου Φιμωμένος θυμός (Μικρές Εκδόσεις).

Του Γιώργου Χ. Θεοχάρη

Περιμέναμε αρκετόν καιρό, πέντε χρόνια, ώσπου να ξαναδιαβάσουμε βιβλίο της Γιάννας Λάμπρου. Τότε, το 2011, ήταν το βιβλίο Ανεπίστροφον – διαδρομές, για το οποίο είχα γράψει: «Συμβαίνει κάποτε στη ζωή και στην Τέχνη να διασταυρώνεσαι απροσδόκητα με το πολύτιμο. Τότε στερεώνεται η βεβαιότητά σου πως τα τιμαλφή φέρουν εκ γενετής την χάρη της δωρεάς, υπήρξαν για να προσφερθούν, δημιουργήθηκαν για να τιμήσουν την ύπαρξη. Το τιμαλφές δώρημα της Γιάννας Λάμπρου προσφέρθηκε στην ανάγνωση διακριτικά, όπως ταιριάζει στα πολύτιμα, αλλά στο πρώτο ξεφύλλισμα καταυγάζεται η ψυχή του αναγνώστη απ’ τις εκλάμψεις του κειμένου.»

Θα μπορούσε να είναι, ίσως, αυτή η νουβέλα, ένα πολιτικό νουάρ σχετικά με τις δομές της εξουσίας και τους μηχανισμούς μαζικής χειραγώγησης. Θα μπορούσε να είναι μια αλληγορία εφιαλτικής πραγματικότητας.

Το νέο της βιβλίο προβάλει λες και φύτρωσε από καταβολάδα του προηγούμενου. Έχει παρόμοια γενετικά χαρακτηριστικά, είναι το ίδιο στιβαρός ο λόγος, σε πιάνει από τον λαιμό η αφήγηση και δεν θες να αφήσεις το κείμενο πριν ολοκληρώσεις την ανάγνωση, οι τεχνικές της αφήγησης είναι αξιοζήλευτες, η ποίηση, και σε τούτο το βιβλίο, ανθίζει κι ευωδιάζει σε κάθε σελίδα. Θα μπορούσε να είναι, ίσως, αυτή η νουβέλα, ένα πολιτικό νουάρ σχετικά με τις δομές της εξουσίας και τους μηχανισμούς μαζικής χειραγώγησης. Θα μπορούσε να είναι μια αλληγορία εφιαλτικής πραγματικότητας. Θα μπορούσε ακόμη να διαβαστεί και ως δριμύτατο, διαχρονικό, κατηγορώ της εξουσίας των μνημονιακών μας χρόνων.

Όμως δεν είναι μονάχα αυτά. Είναι, πρωτίστως, ένα κείμενο έρευνας-αντοχής του ατόμου και διάγνωσης της αυτοσυνειδησίας του σε καιρό επιβαλλόμενου ζόφου από τις κάθετες δομές τυραννικής εξουσιαστικής χειραγώγησης και μαζικού εκμαυλισμού. Αντοχής της προσωπικότητας σε μια κοινωνία ζόφου, διαφθοράς και συναλλαγής. Είναι έκφραση οργής για τον εκπεσμό των αξιών του ανθρώπου, για την εκμηδένιση της προσωπικότητας, για τον εξανδραποδισμό συνειδήσεων, την απανθρωπία και το ψέμα. Η αφήγηση εισάγεται με ένα ποιητικό πρελούδιο, μέθοδο στην οποία η Γιάννα Λάμπρου αποδεικνύεται ακόμη μια φορά σπουδαία τεχνήτρα.

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΦΥΓΜΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 52 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

Publish at Calameo

Η σκηνογραφία της νουβέλας εκτείνεται σε ένα εξαόροφο σάπιο πλινθόκαστρο όπου εγκατοικεί η εξουσιαστική πυραμίδα με κορυφή της τους σκηνοθέτες, που διευθύνουν και καθοδηγούν το εξευτελιστικό ριάλιτι σόου της ζωής των εξουσιαζομένων, από το οποίο κερδίζουν αδιάκοπα, και πιο κάτω τους υποταγμένους συνεργάτες τους, τους λακέδες που γλείφουν κοκαλάκια ή κοκάλες από τη νομή της εξουσίας και οι οποίοι εξουσιάζουν με τη σειρά τους, για λογαριασμό των σκηνοθετών, το κοινό, τους αλλοτριωμένους θεατές του σώου της εκμετάλλευσης και αλλοτρίωσής τους.

Στα ισόγεια δώματα σωρεύονται οι ρόλοι άμεσης εξυπηρέτησης του κοινού από παλιά αλάδωτα εργαλεία, εκούσιους ευνούχους της γνώσης. Πληρωμένοι κομπάρσοι στα γραφεία των σκηνοθετών, με μια πληροφορία αποσπούν μια εύφημη μνεία, μια αναγνώριση. Δύσχρωμοι και αδιόρατοι, ώριμοι ή και νεότεροι, διαθέτουν υστερόβουλη γεροντική περιέργεια και σταθερότητα παιδικής κρίσης. Επιρρεπείς στον πανικό, στον φθόνο, στην εύπεπτη συγκίνηση, στο μελόδραμα, στην αδιακρισία, στις διαδόσεις, στις κλειδαρότρυπες και στις ζωές των άλλων. Αχόρταγοι στα κατασκευασμένα σκουπίδια και απαθείς στα σπουδαία.

Πόσοι βλέπουμε εικόνες τους εαυτού μας σ’ αυτή την περιγραφή; Έστω, ίσως, ως θεατές της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης. Έστω μέχρι εκεί.

Ανεβαίνοντας τους ορόφους η διαστρωμάτωση κλιμακώνεται […] ως τα δώματα των σκηνοθετών […] με τους συνεργάτες τους, τους εκτός συναγωνισμού επιλεγμένους. Μοδάτοι και ομιλητικοί, κυνηγοί, χρισμένοι με την αύρα του σκηνοθέτη ως ενεργοί πρωταγωνιστές ή και επίτιμοι… Είρωνες και στυφοί, Νιώθουν συμπρωταγωνιστές της σειράς που δεν τελειώνει, κι ας αλλάζουν οι σκηνοθέτες, αφού παίζεται το ίδιο στόρυ.

Τα πρόσωπα της νουβέλας

Ο Νικήτας Αργυρός είναι ο κατ’ εξοχήν θετικός ήρωας. Ιδεαλιστής, ονειροπόλος, που αναζητά απαντήσεις για τη ζωή και τους μηχανισμούς ενεργοποίησης των συναισθημάτων στον ανθρώπινο οργανισμό. Άνθρωπος με αρχές και όχι απλά με προθέσεις. Είναι μηχανικός και εργάζεται στην εταιρεία που διαχειρίζεται το πρόγραμμα παραγωγής με την επωνυμία «Εύπολις». Ο Νικήτας δεν είναι εύκολα χειραγωγήσιμος επειδή αποτελεί ασκημένη οντότητα και οι αντιστάσεις του στην αλλοτρίωση και την εξαγορά είναι ανεπτυγμένες.

Η κοινωνία της αφήγησης περιγράφεται από τη συγγραφέα στην ώρα της πτώσης της.

Η εταιρεία έχει δημοπρατήσει το έργο «Αειφόρος πηγή της Αφροδίτης» -ήδη μπορεί κανείς να διακρίνει την πικρή ειρωνεία της συγγραφέως με τη χρήση τίτλων εύηχων, στρογγυλεμένων, γλυκάκουστων, που καλύπτουν σαν προπέτασμα καπνού τις συναλλακτικές ανομίες πίσω τους. Έχουμε, δα, πλήθος παραδειγμάτων με τέτοιες παρελκυστικές της κρατικής ανομίας ονομασίες δημόσιων οργανισμών και προγραμμάτων στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης.

Ανάδοχος του έργου της εταιρείας στην οποία εργάζεται ο Αργυρός είναι ο κύριος Ντηλ ο οποίος έχει βοηθό τον Ασίστοντηλ και συνεργάτιδα την, προϊσταμένη του Αργυρού, Ερωλύπη (Έψιλον, Ωμέγα, όπως λέμε Έρως συν λύπη) Ανύμφευτη της διαιώνισης (πάει να πει ανέραστη και άτεκνη), ανέστια της τρυφερότητας (πάει να πει που δεν αγαπήθηκε ποτέ, ούτε καν από τους γονείς της) ανερμάτιστη συχνά (πάει να πει με χαρακτήρα ασταθή και ευμετάβολο, άνθρωπος που δεν μπορείς να βασιστείς). Η Ερωλύπη. Η λυπημένη του έρωτα ή αν θέλετε εκείνη που της λείπει ο έρωτας, αφού το ουσιαστικό «λύπη» εκφέρεται ομόηχα με το τρίτο ενικό ενεστώτα του ρήματος «λείπω».

Υπάρχει, φυσικά, στην κάθετη διαστρωμάτωση της εταιρείας-κοινωνίας και Τσε. Ο αρχισυνδικαλιστής. Παιδί του κομματικού σωλήνα, άσσος της συναλλαγής και του κούφιου λόγου. Έχει υπηρετήσει διοικήσεις της εταιρείας που εκμεταλλεύονταν όσους εκπροσωπούσε, συναινώντας, υποχωρώντας, επικροτώντας, εκθειάζοντας, άδικες αποφάσεις, μόνο και μόνο επειδή τα στελέχη της προέρχονταν από τον ίδιο μ’ εκείνον πολιτικό χώρο. Τώρα θέλει να εναντιωθεί στη διοίκηση Ντηλ που τον χαρακτηρίζει αιμοβόρο καπιταλιστή, αλλά είναι πανέτοιμος, να συναλλαχθεί, μόλις ο Ντηλ τον κάνει ομοτράπεζο και συνομιλητή του. Αυτός είναι ο Τσε.

Που του στέλνουν τα ειρηθησόμενα απ’ τη γραμματεία του κόμματος και μόνο τότε υπάρχει, όταν διαβάζει στο φαξ το όνομά του ως παραλήπτη από τα κεντρικά γραφεία.

Στη δραστηριότητα του κυρίου Ντήλ και του Τσε λειτουργεί σε πλήρη ενεργοποίηση ο κοινωνικός αυτοματισμός. Ο Ντηλ προσλαμβάνει εκτάκτους και ο Τσε καλεί σε αγώνα των μονίμων ενάντια στους έκτακτους με το επιχείρημα πως αύριο μεθαύριο θα διεκδικήσουν εκείνοι μονιμοποίηση και θα απειληθεί η δική τους βολή.

Η κοινωνία της αφήγησης περιγράφεται από τη συγγραφέα στην ώρα της πτώσης της και το παρακάτω απόσπασμα θα μπορούσε να είναι η φωτογραφική απεικόνιση της νεοελληνικής μας απρονοησίας και ηθικής, πνευματικής και οικονομικής καταρράκωσης.

Ένα πλήθος καθημαγμένο, καταβυθισμένο και βαραθρωμένο από τις ολέθριες εξάρσεις και την αβασάνιστη ευκολία του να συμπεριφέρεται άλλοτε ψευτολαμπερά κι άλλοτε γκρίζα. Απαίδευτο, ακοπίαστο και ανέτοιμο εκ γενετής να βλέπει. Να βλέπει κι όχι να κοιτά, να σκέφτεται κι όχι να φοβάται, να είναι κι όχι να υπάρχει. Να χαϊδεύεται και να πιστεύει στο ανύπαρκτο θαύμα του μοναδικού και εξαιρεμένου από τον μόχθο και τον ιδρώτα της πάλης. «Ήταν σαν τον κόκορα που πιστεύει ότι ο ήλιος ανέτειλε για να ακούσει το λάλημά του». Η παλιά γενιά που το έμαθε υπό σκληρές συνθήκες, γιατί είχε ρίζα στον πόνο και τον διωγμό, αποσύρθηκε και εν πολλοίς υποτιμήθηκε ο τρόπος της, αφού φάνταξαν τα faux ιδιωτικά και δημόσια. Εγκώμια στην καλπάζουσα καταστροφή που έφεραν οι ιδέες και τα όνειρα που μετριούνται σε αυτοματοποιημένο ζην και σε επιχειρείν χωρίς κεφάλαιο και με την αλληλόχρεη συνδρομή των αρχόντων και των παραρτημάτων τους. Επιχειρείν χωρίς φτερά αετού και κόπο μυρμηγκιού. […] Σχεδόν μισός αιώνας έφτασε για οριζόντια πτώση. Ούτε ο μύθος των προγόνων δεν θα έσωζε. [..] Αυτός ο κόσμος που μαυλίστηκε από τους σκοπούς των άφρονων ταχυδακτυλουργών μαστιγώνεται και θρηνεί, γιατί έχασε και τα δυο γοβάκια στις αμαρτωλές νύχτες κι ούτε τα βρήκε ποτέ, γιατί πρίγκιπας δεν υπήρχε.

Μονάχα η αγία μοναξιά μα έμεινε. Να φιλοξενούμε την επίγνωση για τα μαλάματα των αιώνων, κρύβοντάς τη από τις εφήμερες ορέξεις των αρπακτικών.

Και τώρα τι έχει απομείνει, λοιπόν; Μονάχα η αγία μοναξιά μας έμεινε. Να φιλοξενούμε την επίγνωση για τα μαλάματα των αιώνων, κρύβοντάς τη από τις εφήμερες ορέξεις των αρπακτικών.

Στα πρόσωπα της νουβέλας συναντάμε ακόμη τη Λίνα, τη γυναίκα που αγαπάει ο Νικήτας. Οι δύο αυτοί χαρακτήρες μέσα στη γενική αποσάθρωση και πτώση διατηρούν την ανθρωπιά τους με καταλύτη τον έρωτα.

Κι ακόμη συναντάμε την Μιρέλλα, παρουσία φασματική στην αφήγηση για την οποία μαθαίνουμε από τις διηγήσεις και τους αναστοχασμούς των άλλων αφού εκείνη έχει απέλθει ως φυσική παρουσία. Η Μιρέλλα, αδελφή του Νικήτα, γυναίκα με αλτρουισμό και δοτικότητα υπήρξε ο μεγάλος έρωτας του Μύρωνα, μακροχρόνια άνεργου, φίλου στενού του Νικήτα και ισότιμου συνομιλητή. Η εκμυστήρευση του Μύρωνα για το πώς αισθανόταν για τη Μιρέλλα, μονάχα από γυναίκα συγγραφέα θα μπορούσε να διατυπωθεί με τόση ερωτική δύναμη, ευγένεια και αξιοπρέπεια.

Υπάρχει και ο χαρακτήρας της Κατερίνας, ανερχόμενης μέσα στην εταιρεία με όχημα τη διάθεση του κορμιού της. Και, τέλος, η Έλσα, τωρινή φίλη του Μύρωνα, η οποία σαν χαρακτήρας βρίσκεται στον αντίποδα της Μιρέλλας, αφού πρόκειται για γυναίκα χύδην οφελισμίστρια.

Στο πρώτο βιβλίο της η Γιάννα Λάμπρου μας παρακίνησε να τολμήσουμε να ζήσουμε. Αυτό προτείνει και σε τούτο το βιβλίο της, ως λύση διεξόδου από το καφκικό τοπίο των χρόνων μας.

Μπορούμε να φτιάξουμε γέφυρες, να ανοίξουμε τα φράγματα, να σπάσουμε τα αποστήματα, γιατί ο τρόμος δεν ταιριάζει σε ώριμους. Ας αλητέψουμε όπως παλιά, χωρίς σημεία στίξης σε στενό στρατί λιθόστρωτο, να αγκαλιάσουμε φιγούρες που δεν πείραξαν τα φαντάσματα, γιατί το φως είναι ελληνικό καλοκαίρι, μα η μαγεία παγκόσμιο γλυκό φθινόπωρο. Και με την επιφύλαξη της τιμωρίας της απάτης, να δηλώσουμε ερωτικά την έν-σταση, την αντί-σταση, τη διά-σταση έως τη διά-σπαση. Γιατί ο σπαραγμός δεν έχει εθνικότητα. Κι η μόνη ποινή που θα εκτίσουμε είναι η ετυμηγορία των ονείρων.

Κι όταν ο Μύρωνας επισημαίνει: Πόσα πληρώνει κάποιος για να υπάρξει, Νικήτα. Όλα όσα είναι κι ό,τι θα γίνει. Αλλά μόνο έτσι υπάρχει, αποκρίνεται ο Νικήτας.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗΣ είναι ποιητής.