Πέμπτη 29 Οκτωβρίου 2015

ΦΩΤΟΣΚΙΑΣΕΙΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ

Στη συλλογή του Τζαζ, παθήσεις και άλλα τινά (εκδ. Κέδρος) ο Παναγιώτης Γούτας συγκέντρωσε διηγήματα που έγραψε τα τελευταία 25 χρόνια.

Της Αλεξάνδρας Μπακονίκα

Ο ερωτισμός, τα όνειρα, οι στόχοι ζωής, αλλά και οι ηθικές αξίες κυρίως ενός σύγχρονου αστού προβάλλονται στην καινούργια συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα. Η τριτοπρόσωπη γραφή ενός παντογνώστη αφηγητή, που ξετυλίγει την πλοκή, κρίνει, σχολιάζει -και ασφαλώς μέσα από τα προσωπεία των διαφόρων πρωταγωνιστών- αδρά τον ζωγραφίζει. Είναι μορφωμένος, ευαίσθητος, με σταθερή προσήλωση για την ομορφιά στις ποικίλες εκδηλώσεις της, αλλά και με συμπάθεια και συμπόνια για τους αδύναμους, περιθωριακούς και ταπεινωμένους. Απουσιάζει εντελώς ο καυστικός ανδρικός κυνισμός, η τάση για αναρχία και καταστροφική ανατροπή, επίσης η ατέρμονη διαιώνιση μιας εφηβικής αντιμετώπισης των πραγμάτων, περιπαικτικής, αστάθμητης και επιπόλαιης.

Έντονη παρουσία έχει η νοσταλγία για παλιά ειδύλλια, που ακόμη επιμένουν να τροφοδοτούν με θέρμη τη σκέψη του ερωτευμένου ή ξαφνικά συμβαίνει τα ίδια τα πρόσωπα των ειδυλλίων να εμφανίζονται στη ζωή του, γυρεύοντας λύσεις σε επιτακτικά διλήμματα.

Όμως αυτός ο ώριμος και στοχαστικός αστός, που δεν απεμπολεί τις ηθικές αξίες του ακόμη και στις πιο ακραίες δραματικές καταστάσεις, έλκεται φλογερά και πολλές φορές χάνει τον έλεγχο του εαυτού του από τη σαγήνη της γυναικείας ομορφιάς. Νεαρές έφηβες απαράμιλλης χάρης και κάλλους, κοπέλες στα ταμεία των σούπερ-μάρκετ, νοσηλεύτριες ιατρικών κέντρων, μετανάστριες που δουλεύουν για ένα μεροκάματο, φοιτήτριες, τουρίστριες που χαίρονται τις περιπλανήσεις τους στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, εξάπτουν τον πάντα ενεργό ερωτισμό του. Ο γλυκόπικρος δαίμονας του πόθου συθέμελα τον αναστατώνει, επιτακτικά τον ωθεί να καταστρώνει σχέδια και τακτικές για να τις πολιορκήσει. Το αιώνιο παιχνίδι του πλησιάσματος, της επιδέξιας ερωτικής κατάκτησης του άνδρα προς την γυναίκα, καταγράφεται με όλη την απολαυστική φαντασμαγορία και τους ιριδισμούς που προκύπτουν. Αν ο έρωτας είναι πάθηση, αρρώστια από τη μέγγενη των πόθων, άλλο τόσο αποτελεί στήριγμα, φάρμακο της ψυχής ενάντια στη μοναξιά, στον πόνο από επώδυνες σωματικές ασθένειες, και προπαντός ενάντια στην απειλή του θανάτου. Ωστόσο, δεν επικεντρώνεται μόνο στην εξωτερική ομορφιά της γυναίκας, ενδέχεται να χάσει κάθε ενδιαφέρον αν κάτι στη συμπεριφορά της είναι άκομψο, αγενές και υπερφίαλο. Πάντως, το πάθος της ερωτικής αφοσίωσης κι εξάρτησης, που οδηγεί στην παραφορά και στην τρέλα, δεν απουσιάζει στο βιβλίο. Επίσης έντονη παρουσία έχει η νοσταλγία για παλιά ειδύλλια, που ακόμη επιμένουν να τροφοδοτούν με θέρμη τη σκέψη του ερωτευμένου ή ξαφνικά συμβαίνει τα ίδια τα πρόσωπα των ειδυλλίων να εμφανίζονται στη ζωή του, γυρεύοντας λύσεις σε επιτακτικά διλήμματα.

Εξαιρετική είναι η προσέγγιση του Παναγιώτη Γούτα όχι μόνο σχετικά με την πολιορκία θελκτικών γυναικών από την πλευρά του άνδρα, αλλά και στην απόγνωση που αυτός αισθάνεται όταν η γυναίκα τον απορρίπτει, προδίδει και εγκαταλείπει. Επίσης διαπιστώνουμε ότι ο Γούτας διαθέτει μια λεπταίσθητη ικανότητα να παρακολουθεί, να ανιχνεύει σε βάθος τη γυναικεία ψυχοσύνθεση και μέσα στη μαγεία της λαμπρής ωραιότητά της, αλλά και στις πιο οδυνηρές κι αντίξοες καταστάσεις. Το γήρας, η μοναξιά, η αρρώστια, η εγκατάλειψη, η παρακμή και πολλά άλλα παθήματα επικεντρώνονται σε πολλά γυναικεία πρόσωπα στο βιβλίο.

Στις αιχμηρές συγκρούσεις που πλέκουν τον ιστό των διηγημάτων δεν λείπουν ο φόβος από την επέλαση του θανάτου, οι εξαρτήσεις από ουσίες, η υποχοντρία, οι τυραννικές συμπεριφορές μέσα στην οικογένεια, το ακριβό τίμημα για τη λατρεία της νεότητας.

Στις αιχμηρές συγκρούσεις που πλέκουν τον ιστό των διηγημάτων δεν λείπουν ο φόβος από την επέλαση του θανάτου, οι εξαρτήσεις από ουσίες, η υποχοντρία, οι τυραννικές συμπεριφορές μέσα στην οικογένεια, το ακριβό τίμημα για τη λατρεία της νεότητας, η τραχύτητα και η απανθρωπιά. Ως παθιασμένη εμμονή επίσης παρουσιάζεται και η ακαταμάχητη ανάγκη του πρωταγωνιστή (τουλάχιστον σε τρία διηγήματα ως συγγραφές εμφανίζεται) να θέλει να φτάσει σε μια υπέρβαση των δυνατοτήτων του ως προς την τέχνη της λογοτεχνίας, ώστε τελικά να κατορθώσει «να γράφει αιχμηρά, δηκτικά. Να αφήνει σημάδια, ίχνη στο μυαλό και την ψυχή του αναγνώστη. Να ταράζει τα ύδατα…».

Σχεδόν τα μισά από τα τριάντα διηγήματα της συλλογής συνδέουν τα παθήματα του πρωταγωνιστή με ήχους και μελωδίες της τζαζ -συμβαίνει να είναι φανατικός ρέκτης αυτής της μουσικής. Η εκρηκτική, ενθουσιώδης, ηδυπαθής ή και μελαγχολική πολλές φορές μουσική της τζαζ δίνει χρώμα, ένταση και βάθος στα συναισθήματα που τον κατακλύζουν. Υπάρχει ένας τόνος ανατρεπτικότητας, μια άγρια ομορφιά σε αυτό το είδος μουσικής που διοχετεύει με ορμή, θάρρος και τόλμη τη διστακτικότητα του, αλλά κι αρκετές φορές γίνεται το καταφύγιό του όταν πρόσωπα και καταστάσεις εξουθενωτικά τον απωθούν.

Ο Γούτας με την ώριμη, καλοδουλεμένη ρεαλιστική γραφή του (έχει ήδη στο ενεργητικό του άλλα τέσσερα βιβλία με αφηγήματα και τρία μυθιστορήματα) επανέρχεται δυναμικά και κερδίζει άμεσα το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Κατορθώνει «να αφήνει ίχνη στο μυαλό του», να τον προβληματίζει και να προκαλεί. Τον εξάπτει με τις φωτοσκιάσεις του ερωτισμού, τον αφυπνίζει συγκινησιακά με τις ακραίες περιπτώσεις οικογενειακών σχέσεων, τις ρήξεις που προκύπτουν και τα ηθικά διλήμματα ανθρώπων που τελικά κατατροπώνονται από αδιέξοδα. Οι πιο σκοτεινοί ήρωες είναι και οι πιο συναρπαστικοί, κι ακόμη περισσότερο όταν παρουσιάζονται με την απρόσμενη τροπή που δίνει ο συγγραφέας στην ανέλιξη της πλοκής.

* Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΜΠΑΚΟΝΙΚΑ είναι ποιήτρια.