Δευτέρα 26 Οκτωβρίου 2015

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΠΛΕΓΜΕΝΑ ΣΤΑ ΜΑΛΛΙΑ

Της Παυλίνας Παμπούδη

Ο τίτλος με ξένισε – γενικά με απωθούν οι λογοπαικτικοί τίτλοι με δεύτερο συνθετικό την ποίηση, γιατί την ποίηση τη σέβομαι και τη λέξη της θέλω να τη θεωρώ κι αυτή μοναχική και αυτούσια. Όμως, το ίδιο το βιβλίο έχει τον ιστό του υφασμένο με υλικό από τη βαθύτερη ουσία της ποιήτριας. Και τα ποιήματα-νήματα, αυτοί οι μίτοι που τη βοηθούν να κινηθεί στον προσωπικό της λαβύρινθο, διαπλέκονται και πετυχαίνουν με μεγάλη συχνότητα το σκοπό τους: να παγιδεύουν επιτόπου τα πτερόεντα σήματα μεταξύ ατόπου και ου τόπου (ας εναρμονιστώ κι εγώ με το λογοπαικτικό πνεύμα του εξωφύλλου).

Το πρώτο ποίημα ήταν ίσως για την Πρωτομαγιά / το δεύτερο για τα ανέμελα χρόνια στο σχολείο / ακολούθησαν άλλα, όπου ένα αγόρι γνωρίζει ένα κορίτσι / Κάποτε ήρθε ο θάνατος να μονοπωλήσει τους στίχους / ύστερα η αληθινή ζωή.

Η Πόλυ Μαμακάκη γράφει, όπως λέει: Για να υπάρχω / να υπάρξω/ να παραμείνω / κάπως / υπαρκτή. Γράφει δηλαδή για τους ίδιους λόγους που γράφουμε όλοι. Μας προϊδεάζει για το αντικείμενό της, από το μότο του Μπέκετ που χρησιμοποιεί στην αρχή του βιβλίου: Ασαφής υπόθεση /ότι όλα τα πράγματα υπάρχοντας/ δεν υπάρχουν /ακόμα κι αυτό εδώ υπάρχοντας /δεν υπάρχει/ Ας μιλήσουμε γι' αυτό. Και μας εκθέτει το «αυτό» γυμνό. Το «αυτό» είναι ένα πρώτο σοκ από τη συνειδητοποίηση της ύπαρξης. Μικρό παιδί βάζει τα κλάματα τέτοια στιγμή γράφει. Εκείνη όμως δεν είναι πια παιδί… Κάνει η ίδια μια σύνοψη της ποιητικής της πορείας: Το πρώτο ποίημα ήταν ίσως για την Πρωτομαγιά / το δεύτερο για τα ανέμελα χρόνια στο σχολείο / ακολούθησαν άλλα, όπου ένα αγόρι γνωρίζει ένα κορίτσι / Κάποτε ήρθε ο θάνατος να μονοπωλήσει τους στίχους / ύστερα η αληθινή ζωή. Τι είναι όμως η «αληθινή ζωή»; Τρία εκατομμύρια τραυματισμένοι αστοί / δυο ποδηλάτες κόντρα στο ρεύμα (…) γράφει. Και μετά: πόσες ώρες οδηγώ αλήθεια; Αυτό είναι άραγε η «αληθινή ζωή»; Ή: Αντοχή ενός δεύτερου κόσμου / όπου επιβιώνουν οι αυτόπτες μάρτυρες;

Η Πόλυ Μαμακάκη δεν ξέρει με βεβαιότητα – κανείς, εξάλλου, δεν ξέρει. Δεν ξέρει καν αν ανήκει στο χώρο – απλώς καταγράφει αμήχανα εντυπώσεις: Είμαι και δεν είμαι / δηλαδή παρατηρώ (… ) κι ούτε μέσα ούτε έξω θέλω να μένω εγώ/ (…) Είναι περίεργη, αλλά προτιμά να μένει, λίγο πολύ, αμέτοχη: Κάπου παρατηρείς και δεν συμμετέχεις / κάπου κοντά – εξ αποστάσεως / στην ασφαλή θέση του ενός ανάμεσα σε άλλους / να λαμβάνεις προεκλογικά smsυποψηφίων / και άλλα της Citibank για τους φόρους που σου χρεώνουν στην πιστωτική κάρτα. Είναι επίσης μοναχική, πολλές φορές όμως μιλάει σε τρίτο πρόσωπο ή στον πληθυντικό, ή και εκ μέρους και των άλλων: Ξέρεις τους ανθρώπους μου είπε / λευκές γραμμές είναι οι άνθρωποι / αν φύγεις χωρίς αυτούς επιστρέφουν (…) οι άνθρωποι είναι άνθρωποι / (μόνοι και φοβισμένοι κάποτε) μου είπε.

Την απασχολούν οι διαπροσωπικές σχέσεις, το εγώ, το εσύ, το εμείς το εσείς, η αποξένωση η προσέγγιση – μήπως να συγγενέψουμε κάποτε λέει. Αλλά είναι κάτι που δεν το βρίσκει εφικτό στην «αληθινή» ζωή – τα φαντάζεται συχνά όλα εκ του ασφαλούς σαν μέσα σε ονείρωξη. Ή τα εφευρίσκει: Δεν είδα τίποτα απόψε ούτε και χθες / τα σκέφτηκα όλα. Και εκθέτει Επινοήσεις από τη μια άκρη της πόλης στην άλλη, αντιδρώντας με στίχους κατά ριπές, καθώς υφίσταται ξανά και ξανά τις διαδικασίες ένταξης σε μια αδιάφορη κοινωνία-ξενιστή.

Φοβάμαι καμιά φορά όταν αργείς μήπως δεν έρθεις / μήπως μεγάλωσες.

Τα ποιήματα της λοιπόν είναι κυρίως ποιήματα Πόλης, δομημένα αυστηρά εντός σχεδίου -αν και τα αόρατα θεμέλιά τους έχουν στηθεί με κάποιο σύστημα ημιαυτόματης γραφής και δονούνται συχνά από λεκτικούς ακροβατισμούς. Θα τα περιέγραφα επίσης ως ποιήματα μετενηλικίωσης. Δεν απομακρύνονται όμως ολότελα από την αθωότητα – η Πόλυ Μαμακάκη την αποζητά ως παλιό παιδικό έρωτα που συνεχίζει να υπάρχει στη ζωή της: Φοβάμαι καμιά φορά όταν αργείς μήπως δεν έρθεις / μήπως μεγάλωσες. Ανασκαφές χρόνων σε βιβλία ή μέσα της ή σε τρόπους ανθρώπων που διασταυρώνονται μαζί της, έχουν αποδώσει: Εδώ τα βρήκε όλα ο ποιητής / ανάμεσα σε μύθους και άλλα μαχητά τεκμήρια, όπως δηλώνει η ίδια.

Παίρνει μια μεγάλη ελευθερία στη διαχείριση των δεδομένων της, πάντως, δεν παύει να είναι προσεχτική γιατί οι στίχοι είναι: αρχεία που χάνονται με δυο κουμπιά. Συνεχίζοντας τον προσεχτικό χειρισμό του υλικού της χρησιμοποιεί κι άλλους ηλεκτρονικούς και νομικούς όρους – μάλλον όρους δικαίου: Θυμήσου, θυμηθείτε, ας θυμηθούν / το απολίθωμα ενός αρχικού σχεδίου / προτού διαγραφούμε από τη μνήμη μας / σε μια εσχάτη των ποινών. Στις λεπτομέρειες πολλών υπο-θεμάτων (το σπίτι, ο ένοικος, ο Άλλος, το περιστασιακό ζευγάρωμα), ανιχνεύεται η αίσθηση ότι τα ποιήματα της προχωράνε άλλα, αλλότρια ποιήματα. Δεν προκύπτουν όμως ως δευτερογενή ή ως κλώνοι, αλλά ως γνήσιοι απόγονοι. Εγώ τα προσλαμβάνω και τα περιγράφω χρησιμοποιώντας ερήμην της τον δυνατό ερωτικό της στίχο: Σώμα μέσα σε σώμα ταφή.

Υπάρχει μια γωνία / απ’ όπου μπορείς να δεις το τούνελ της διαδρομής / αν γείρεις λοξά.

Η Πόλυ Μαμακάκη πορεύεται ανάμεσα στους ανθρώπους, επιθυμώντας συχνά Ενός λεπτού φυγή από αυτή την Ακαταστασία λόγων, καιρών, μυαλών που αντιμετωπίζει. Η σκέψη της πάντως συντονίζεται δύσκολα μαζί τους, είναι σε επιτάχυνση: Συνέχισε αργά, συνέχισα γρήγορα. Ασυγχρόνιστη κινείται μέσα σε διπλοτραβηγμένες φωτογραφίες, σε κομμένες στο μοντάζ κινηματογραφικές σκηνές, επιβαίνει σε τρένο φάντασμα με ηλεκτροφόρες δονήσεις, πιθανόν ευχόμενο τον εκτροχιασμό του. Το τρένο του οποίου είναι μοναδική επιβάτις δεν πάει πουθενά, αλλά της επιτρέπει την ποιητική οπτική πρόσληψη του ακίνητου τοπίου: Υπάρχει μια γωνία, λέει, απ’ όπου μπορείς να δεις το τούνελ της διαδρομής αν γείρεις λοξά. Τις νύχτες –όπως και οι περισσότεροι ποιητές– δέχεται σποραδικές επισκέψεις πλανόδιων φιλικών φαντασμάτων με κακές προθέσεις. Τις μάχεται, τις επικαλείται, τις αξιοποιεί. Πρόκειται για τα κηδεμονικά φαντάσματα άλλων ποιητών αλλά και για τα νεκρά ή και ζωντανά πρόσωπα του βίου της, με τα οποία όμως επιχειρεί επαφή σε άλλο επίπεδο – και τα οποία αναλαμβάνουν την προστασία και τη γονιμοποίηση της. Ξυπνάει με ποιήματα μπλεγμένα στα μαλλιά / δεν θυμάται το πρωί κανένα / αλλά τι σημασία έχει. Τ’ αληθινά ποιήματα διαφεύγουν.

* Η ΠΑΥΛΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ είναι συγγραφέας, μεταφράστρια και εικονογράφος.