Κυριακή 22 Φεβρουαρίου 2015

ΣΤΗΝ ΤΥΡΒΗ ΤΩΝ ΘΡΥΛΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Το μυθιστόρημα φαντασίας της Ιωάννας ΜπουραζοπούλουΗ κοιλάδα της λάσπης (εκδ. Καστανιώτη) διαδραματίζεται στις Πρέσπες.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Το να χτίσεις έναν κόσμο περίπου εκ του μηδενός χρειάζεται δεξιότητα, φαντασία, επινοητικότητα, ακρίβεια διαβήτη και επιμονή στις εικονοπλαστικές λεπτομέρειες. Κι αυτόν τον συνολικό πίνακα μπορεί να τον έχεις προσχεδιάσει με σαφείς προσανατολισμούς, αλλά το σημαντικό είναι να τον δείξεις ψηφίδα ψηφίδα, να ξεκινήσεις από μια γωνία και να προσθέτεις κομματάκι κομματάκι, μέχρι να αρχίσει να διαφαίνεται το ευρύτερο σχέδιο. Ο κόσμος πλάθεται μέσα στη λογοτεχνία σαν να μην υπήρχε χθες, σαν μια εδεμική δημιουργία που ορθώνεται σταδιακά μπροστά στα μάτια του αναγνώστη.

Τα μυθιστορήματα της Ιωάννας Μπουραζοπούλου έχουν τη γοητεία του καινούργιου, διαθέτουν τη φαντασία των έργων επιστημονικής φαντασίας, προσφέρουν τη σαγήνη του απρόβλεπτου αλλά και το βάθος της αλληγορίας. Γι' αυτό διαβάζονται με το αυξημένο ενδιαφέρον των μπεστ σέλερ, αλλά διαφέρουν από αυτά όχι μόνο για τη λογοτεχνική δεινότητα της συγγραφέως αλλά και για τις προεκτάσεις κυρίως στο ρευστό πεδίο της παγκοσμιοποίησης και της εξουσίας, που -συνεχώς και πρωτεϊκά- μας απασχολεί σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Η πεζογράφος στήνει ένα δρακολογικό σενάριο, τοποθετημένο στην Πρέσπα, μια λασπολίμνη που ενώνει (και χωρίζει) τις τρεις όμορες χώρες.

Έτσι κι εδώ, η πεζογράφος στήνει ένα δρακολογικό σενάριο, τοποθετημένο στην Πρέσπα, μια λασπολίμνη που ενώνει (και χωρίζει) τις τρεις όμορες χώρες. Εκεί μελετάνε τον πολυθρύλητο δράκο δρακολόγοι του ανατολικού, του δυτικού και του νότιου τομέα, στον τελευταίο από τους οποίους ανήκουν ο ναρκόληπτος λυγκέας, που μπορεί και επικοινωνεί με τον δράκο, ο ερμηνευτής του λαοκόων και ο ρωμαλέος ιππότης λέανδρος, όπως και η μοναδική γυναίκα, η λιράνα, η οποία μάλιστα είναι Έφορος, με άλλα λόγια ύψιστη αξιωματούχος της κεντρικής βαλκανικής εξουσίας. Κέντρο λοιπόν της ιστορίας είναι φυσικά ο δράκος (ένα κέντρο διαφυγόν, αινιγματικό, σκόπιμα αόριστο, απειλητικό όσο και απροσδιόριστο, μάλλον ανύπαρκτο ή έστω βολικά υπάρχον) αλλά και μαζί ο διγενής γιος του, ο μονόχειρας ζωγράφος Εμμανουήλ, που προέκυψε δήθεν από τη βίαιη ένωση του αιώνιου Κατοίκου της λίμνης με μια γυναίκα.

Το έργο της Ι. Μπουραζοπούλου δεν γεννήθηκε εντέλει από το μηδέν, όπως επιφανειακά υποδεικνύει η αυτοτέλειά του· ανάγεται σε ένα βυζαντινό σκηνικό, κατάγεται από αποκρυφιστικές και ψευδο-θεολογικές δοξασίες, αποτελεί ένα διακείμενο μυθολογικών και βιβλικών αναφορών, αντλεί μοτίβα από την αρχαιοελληνική μυθολογία και την αλχημεία· η συγγραφέας στην ουσία βαλκανοποιεί το γοτθικό στοιχείο, φέρνει στην ελληνική πραγματικότητα την ατμόσφαιρα της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, δημιουργεί δηλαδή ένα εγχώριο Λοχ Νες και το ντύνει με ντόπια υλικά και θρύλους.

Ευφάνταστος αντικατοπτρισμός της σημερινής πραγματικότητας

Αν διαβάσει κανείς το μυθιστόρημα ως προϊόν μιας μεταμοντέρνας φαντασίας, θα σταθεί απλώς στην αφηγηματική ευχέρεια που στήνει νέους κόσμους και συνδέει πρόσωπα και καταστάσεις σε έναν ατέρμονο λαβύρινθο, ο οποίος θα μπορούσε να επεκτείνεται ες αεί. Αν όμως αναζητήσει, όπως στα προηγούμενα έργα της πεζογράφου, αλληγορίες και συμβολισμούς, αν διακρίνει το πολιτικό πίσω από το φανταστικό, τότε θα καταξιώσει το κείμενο ως έναν ευφάνταστο αντικατοπτρισμό της σημερινής πραγματικότητας.

Η ύπαρξη του δράκου είναι ένα προκάλυμμα, ένας ακόμα θρύλος, σχεδιασμένος όμως και κατασκευασμένος εκ μέρους όσων έχουν συμφέρον από την ύπαρξη ενός τέτοιου αρχέτυπου τέρατος.

Τελικά, η ύπαρξη του δράκου είναι ένα προκάλυμμα, ένας ακόμα θρύλος, σχεδιασμένος όμως και κατασκευασμένος εκ μέρους όσων έχουν συμφέρον από την ύπαρξη ενός τέτοιου αρχέτυπου τέρατος. Η πολιτική πραγματικότητα, που κατευθύνεται από τον Ύπατο Αρμοστή των Βαλκανίων Έκτορα Μόζερ και οργανώνεται βάσει της τακτικής του να προωθεί τον μύθο του δράκου, ώστε να αποτελέσει οικονομικό πόλο και θέλγητρο των αγορών, είναι ίσως το κλειδί, για να δει κανείς πώς στήνονται και πώς χειραγωγούνται ιδεολογίες, οι οποίες σκοπό έχουν την εκμετάλλευση λαϊκών πίστεων και διαχεόμενων θρύλων. Οι πολλαπλές, εναλλασσόμενες οπτικές γωνίες, το διαφυγόν κέντρο ενός αόρατου δράκου, το ρευστό σαν τη λάσπη τοπίο του μυθιστορήματος αντικατοπτρίζει τη θολή πολιτική πραγματικότητα, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά της παγκοσμιοποιημένης εξουσίας, που δρα στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο, κινδυνολογεί, κινεί νήματα αλλά αντιμετώπιζει και αντιδράσεις και κάποια στιγμή θα συναντήσει την οργισμένη αντίδραση της βάσης.

Το κείμενο εντέλει μένει ανοικτό, σαν ημιτελής φούγκα, καθώς –φαντάζομαι– θα συνεχιστεί στα επόμενα έργα της τριλογίας. Αυτό όμως, πέρα από τα ερωτήματα που αφήνει να αιωρούνται αναπάντητα, δεν επιτρέπει στο αλληγορικό πλαίσιο να λειτουργήσει ολοκληρωμένα κι έτσι ο αναγνώστης δεν μπορεί να προχωρήσει πέρα από το φαντασμαγορικό σκηνικό και τις πρώτες εικασίες.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.