Κυριακή 22 Φεβρουαρίου 2015

ΤΟ ΠΙΚΡΟ ΓΕΛΙΟ ΤΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ

Για την παράσταση Το νησί των σκλάβων του Μαριβώ σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη, στο Θέατρο Τέχνης.

Του Νίκου Ξένιου

Γραμμένη από ιταλούς ηθοποιούς, η μονόπρακτη κωμωδία του Μαριβώ «Το νησί των σκλάβων» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1725 και προκάλεσε τον θαυμασμό του Μπωμαρσαί. Το έργο, που περιλάμβανε έντεκα σκηνές, ήταν μια κοινωνική σάτιρα με ηθικοπλαστικά στοιχεία που επιστράτευε τη μορφή σάτιρας της Commedia dell’ Arte (lazzi [1]) για να μεταφέρει το κοινό σε μιαν ουτοπία: κύρια χαρακτηριστικά αυτού του επινοημένου νησιού -που ήταν θέματα επίκαιρα στις αρχές του 18ου αιώνα, λόγω της δημοσίευσης του Ροβινσώνα και του Γκιούλιβερ- ήταν η αλλοτρίωση της ανθρώπινης υπόστασης από την εξουσία και η απογύμνωση των τάξεων από το περίβλημα των κοινωνικών τους ρόλων. Το έργο ανεβαίνει στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης σε μετάφραση και σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη.

Δούλος ή αφέντης; Ένα θέατρο για τον Άνθρωπο

Η επιλογή της αρχαίας Αθήνας είναι σκόπιμη και προσδίδει μια νότα κλασικισμού στη σύνθεση, όμως καθεαυτό το κείμενο είναι διαχρονικό, άρα επίκαιρο, επειδή διαδραματίζεται σε χώρο αθωότητας, παρθενικότητας, αμόλυντο από την κοινωνική υποκρισία και τη βία των ανισοτήτων -που το εικαστικό του ανάλογο είναι ο πίνακας του Βατώ «Προσκύνημα στο νησί των Κυθήρων». Ο Ιφικράτης και η Ευφροσύνη, πλούσιοι αριστοκράτες της αρχαίας Αθήνας, έχουν μαζί τους στο πλοίο που τους μεταφέρει εκτός από τις βαλίτσες, τους υποτακτικούς τους, τον Αρλεκίνο και την Κλεάνθη. Ένα ναυάγιο τους ρίχνει σ’ ένα locum idealis, ένα νησί όπου ζουν μόνο σκλάβοι. Ποιοι είναι, όμως, οι «σκλάβοι»;

Antoine Watteau, Προσκύνημα στο νησί των Κυθήρων

ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ:

«Δούλοι της Ελλάδας! Πριν από έναν αιώνα, έκαναν επανάσταση κι εγκαταστάθηκαν σε κάποιο νησί. Αυτό πρέπει να 'ναι. Κι εκείνα εκεί τα σπίτια τους. Λένε, αγαπητέ μου Αρλεκίνε, πως το 'χουν συνήθειο να σκοτώνουν ή να σκλαβώνουν όποιον αφέντη φέρνει εδώ η μοίρα».

Ο Μαριβώ ασκεί σαφή κριτική στην αθηναϊκή (και άρα και στη νέα ευρωπαϊκή της εκδοχή) Δημοκρατία, προκαλώντας πικρούς γέλωτες. Το «Νησί των σκλάβων» είναι μια ημι-κωμική και ημι-συναισθηματική σάτιρα ηθών.

ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ:

«Ξεδιάντροπε δούλε!»

ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:

«Να λοιπόν που θυμάστε πώς μιλάνε στην Αθήνα!»

Ο Τριβελίνος, επικεφαλής του νησιού, επιβάλλει νέους κανόνες στη νέα αυτήν πραγματικότητα: πρέπει και οι μεν και οι δε να διδαχθούν αυτά που πρέπει, ώστε να τους επιτραπεί η επιστροφή στην πατρώα γη. «Εκτός ορίων», λοιπόν, στο γνωστό «μεταβατικό» προς την Αγριότητα σημείο όπου η αριστοκρατική δόμηση της κοινωνίας δεν ισχύει, οι παραδεδομένοι ρόλοι (υποβαλλόμενοι από το κοστούμι του ηθοποιού) αντιστρέφονται, οι δούλοι δικαιούνται να υποτάσσουν τους κυρίους, επιδιδόμενοι σε μια fête champêtre άνευ προηγουμένου και ασκώντας βία λεκτική και σωματική στους έως τότε βασανιστές τους. Ο σαρκασμός ενσαρκώνεται στην απέκδυση του ενός ρόλου και στην ταυτόχρονη υπόδυση του άλλου:

ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ:

«Δεν το ξέρεις λοιπόν; Σ' αγαπώ!»

ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:

«Το ξέρω, πώς, όμως οι αποδείξεις της αγάπης σας είναι πάντα στην πλάτη μου. Θέλω να πω: σε λάθος μεριά τις καταθέτετε».

Οι τόνοι του χιούμορ είναι σκοτεινοί ακριβώς γιατί εκπορεύονται από τον πολυπιεσμένο ψυχισμό του συμπλεγματικού δούλου.

Οι τόνοι του χιούμορ είναι σκοτεινοί ακριβώς γιατί εκπορεύονται από τον πολυπιεσμένο ψυχισμό του συμπλεγματικού δούλου. Αυτή είναι μια υπεροπτική αλλά και πραγματιστική διαπίστωση του συγγραφέα, που οδηγεί νοερά στα δυο ζευγάρια maître-ésclave του «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ και στον «Αγώνα Νέγρου και Σκύλων» του Κολτές, ως άξιος προκάτοχός τους. Η υπεροψία του ξίφους και ο ευτελισμός του «ευγενούς» ανδρισμού κυριαρχούν ως μοτίβα. Επίσης, η ματαιοδοξία του υποταγμένου σκλάβου που κολακεύεται από τη στιγμιαία σεξουαλική του επιβολή πάνω στον κύριο, σε ένα πλαίσιο εκδικητικής ταπείνωσης. Οι valets είναι γεμάτοι συμπλέγματα και ελαττώματα, όμως η κακία του σκλάβου δεν ενεργοποιείται «φύσει» αλλά «θέσει», με αποτέλεσμα την πολυσημαντότητα του γαλλικού κειμένου. Η χρήση του ζευγαριού των κοινωνικά υποδεέστερων υπηρετών γίνεται δεξιοτεχνικά από τον Μαριβώ, όσο κι αν μια μετάφραση δύσκολα αποδίδει τη φροντισμένη, λεπτά επεξεργασμένη λογοδιάρροια[2] του πρωτοτύπου, που βρίθει υπαινιγμών και υποδηλώσεων.

ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:

«Α, εγώ σας το λέω: σας λυπάμαι ολοψύχως!»

ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:

"Εσύ όμως που έγινες ελεύθερος και ευτυχισμένος δεν θα γίνεις τώρα και κακός, έτσι δεν είναι;"

Castigat ridendo mores[3]

Ο Αινείας Τσαμάτης και η Βίκυ Βολιώτη παίζουν με εξωστρέφεια και εκτελούν αυστηρότερη σκηνοθετική γραμμή, ενώ πιο ελεύθερες και ως εκ τούτου εσωτερικές είναι οι ερμηνείες του Νίκου Αλεξίου και της Ιωάννας Παππά.

Μάταιη επίκληση στο ήθος και στην ανθρωπιά, εισαγωγή του στοιχείου της διδακτικής ουμανιστικής σάτιρας, αναζήτηση της αλήθειας και της ορθολογικής βάσης στην ποιητική σύλληψη, στοιχεία προφητικής ανατροπής που ξαναβρίσκονται στον Βολταίρο, στο ξεκίνημα του γαλλικού Διαφωτισμού. Στη σκηνοθεσία της κυρίας Κάλμπαρη οι δύο πρώην σκλάβοι, σε επίδειξη γενναιοδωρίας, δίνουν άφεση αμαρτιών στους κυρίους τους κι αυτοί υπόσχονται: «θα μοιραζόμαστε όλα τα καλά», ώστε να υπάρξει η αφελής πειθώ και η πεσιμιστική ανατροπή στο τέλος, δοσμένη αντιστικτικά με μιμική, μουσική επένδυση και φωτισμούς. Στον άξονα του συγκεκριμένου σχολίου, και με το αφαιρετικό σκηνικό πολλαπλών παραμορφωτικών κατόπτρων στραμμένων προς το κοινό, η κυρία Κάλμπαρη αξιοποιεί στο έπακρο το ευκίνητο κωμικό στοιχείο που προκύπτει από μια εις βάθος μελέτη του θεατρικού τύπου του Αρλεκίνου και από τη φυσική δεξιότητα του Αινεία Τσαμάτη. Αντίστοιχα αξιοποιεί τη Βίκυ Βολιώτη για ν’ αποδώσει το νευρόσπαστο τραγικό στοιχείο που υποφώσκει στον χαρακτήρα της ματαιόδοξης κοκέτας Ευφροσύνης που θα απογυμνωθεί μπροστά στη σουμπρέτα της και στο κοινό, ενώ αφήνει στον Τριβελίνο ένα ρόλο φωνής off, υποβλητικής και «φασιστικής», με τον τόνο του αυταρχισμού που απαιτείται για να εκτελεσθούν με αληθοφάνεια τα εξωφρενικά επί σκηνής δρώμενα. Αυτό αποκλείει την υπερρεαλιστική προσέγγιση του Μαριβώ και συνιστά ένα εύρημα ιλλουζιονιστικής ακρίβειας πολύ τολμηρό κι αποτελεσματικό. Τα σκηνικά αντικατοπτρίζουν τόσο την αίσθηση αταξίας και σύγχισης που απαιτεί το έργο, όσο και την πολύχρωμη ποικιλότητα ενός καμαρινιού. Ταιριαχτή η κινησιολογική διδασκαλία της Μαρίνας Τσίγκα. Γαλουχημένοι στην κοσμικότητα της τεμπελιάς και της ανικανότητας, ο Ιφικράτης και η Ευφροσύνη ανακτούν, λίγο πριν σβήσουν τα φώτα του θεάτρου, τους ειθισμένους τους ρόλους. Ο Αινείας Τσαμάτης και η Βίκυ Βολιώτη παίζουν με εξωστρέφεια και εκτελούν αυστηρότερη σκηνοθετική γραμμή, ενώ πιο ελεύθερες και ως εκ τούτου εσωτερικές είναι οι ερμηνείες του Νίκου Αλεξίου και της Ιωάννας Παππά.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

[1] lazzo, αυτοσχεδιαστικό αστείο με γνώρισμα την υπερβολή που χρησιμοποιείται στα έργα της Commedia dell' arte από τον Αρλεκίνο και τον Τσάνι. Τα «λάτσι» προκαλούν μια συγκεκριμένη συχνότητα γέλιου του κοινού και σταδιακά αποκτούν μια θεατρική στερεοτυπία πολύ χρήσιμη στους μεταγενέστερους συγγραφείς κωμωδιών.

[2] Marivaudage: γαλλικός όρος, που συμφύρει το όνομα του Μαριβώ με τη γαλλική λέξη bavardage που σημαίνει «φλυαρία»: το «μαριβωντάζ» παραπέμπει στην έντεχνη χρήση σχοινοτενών λεκτικών παιχνιδιών με στόχο την πολλαπλότητα του υπαινιγμού και την καλλιέργεια της γλωσσικής ακρίβειας.

[3] Λατινικό ρητό: «διακωμωδώντας τα ήθη, τα βελτιώνεις»

Info:
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Μουσική Επιμέλεια: Νέστορας Κοψιδάς
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Χορογραφία: Μαρίζα Τσίγκα
Βοηθοί σκηνοθέτη: Θεοδώρα Καπράλου, Ιωάννα Μπιτούνη
Video Trailer: Διαμαντής Καραναστάσης
Φωτογραφίες: Μυρτώ Αποστολίδου

Παίζουν: Νίκος Αλεξίου, Βίκυ Βολιώτη, Ιωάννα Παππά, Αινείας Τσαμάτης, Κωνσταντίνος Ευστρατίου.

Σάββατο 31 Ιανουαρίου – Κυριακή 5 Απριλίου 2015

Ημέρες & ώρες παραστάσεων:
Πέμπτη – Παρασκευή – Σάββατο 9.15 μμ
Κυριακή 8.00μμ

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν – Υπόγειο
Πεσμαζόγλου 5 Αθήνα

πηγη

Γνωρίστε τις επιχειρήσεις της περιοχή σας....... κάντε έξυπνες αγορές

Με ένα κλίκ στις κάρτες τους