Κυριακή 22 Φεβρουαρίου 2015

ΜΕ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΥΠΑΙΝΙΓΜΟΥ

Για την ανθολογία του Ko Un Τι; 108 ζεν ποιήματα (μτφτ. Αργυρώ Κασωτακη-Γατοπούλου, Χάνα Γιο, εκδ. Περισπωμένη).

Του Γιώργου Βέη

ΖΕΝ: «Δεν θέλω» είπε ο παππούς μου, θέλοντας να δώσουν σ' εμένα τα σταφύλια που του πρόσφεραν: «Ζεν θέλω» επανέλαβα, παίρνοντας τα σταφύλια.
Γιώργος Χουλιάρας, Λεξικό αναμνήσεων

Από τις συμπτωματικές ή προγραμματισμένες συναντήσεις μου με συγγραφείς της Νοτίου Κορέας, όσο ζούσα κι εργαζόμουν εκεί, στις αρχές της περασμένης δεκαετίας, αλλά και αρκετά χρόνια πριν, κατά την παραμονή μου στη Σεούλ, σ΄ όλη τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 1988, σχημάτισα την εντύπωση ότι πρόκειται για δημιουργούς λόγου οι οποίοι, χωρίς να κρύβουν τον βαθύ προβληματισμό τους για την παρατεταμένη, τραγική διχοτόμηση της κορεατικής χερσονήσου, ό,τι δηλαδή τεκμαίρουν ως εκ των πραγμάτων πατρίδα τους, θέλουν να συνεχίσουν απερίσπαστοι τον διάλογο με την μακραίωνη παράδοση του τόπου τους, όπως ακριβώς έκαναν και οι γενιές εκείνων που προηγήθηκαν. Ανανεώνοντας συγχρόνως σ΄ ένα βαθμό τα όσα παρέλαβαν, συνεχίζουν να συμβάλλουν στη διατήρηση της ταυτότητας της Κορέας, η οποία, σημειωτέον, μπόρεσε να διατηρήσει ως τώρα την αυτονομία της, αναπτυσσόμενη ανάμεσα σε δύο γίγαντες, δηλαδή τη Ρωσία από τη μια πλευρά και την Κίνα από την άλλη. Βεβαίως οι πολλαπλές πολιτιστικές οφειλές προς την δεύτερη και αναγνωρίζονται ευθέως και δικαιολογούνται χωρίς προκαταλήψεις. Πλην όμως η γραφή παραμένει στο σύνολό της ευκρινώς ιθαγενής.

Για όσους είναι η πρώτη φορά που προσεγγίζουν την τεχνοτροπία του Ζεν, θεωρώ ότι το Τι; όντως συνιστά μια σημαίνουσα, από πολλές όψεις, εισαγωγή στο θέμα.

Για τους αναγνώστες εκείνους οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι με τις λογοτεχνικές στρατηγικές και ειδικότερες σημασιοσυντακτικές μεθοδολογίες της ευρύτερης Ανατολής, η συλλογή αυτή αποτελεί δείκτη ώριμων κρυσταλλώσεων μιας εμφανώς προηγμένης αισθητικής. Εύκολα κατατάξιμη, καλομεταφρασμένη και εκδοτικά ιδιαίτερα προσεγμένη, η ποιητική παρακαταθήκη του λίαν προβεβλημένου και μάλιστα υποψήφιου νομπελίστα ποιητή Ko Un, που γεννήθηκε το 1933 στην πόλη Κουνάν της βόρειας επαρχίας Τσόλα της Νότιας Κορέας, λογίζεται πλέον απόκτημά μας. Για όσους πάλι είναι η πρώτη φορά που προσεγγίζουν την τεχνοτροπία του Ζεν, θεωρώ ότι το Τι; όντως συνιστά μια σημαίνουσα, από πολλές όψεις, εισαγωγή στο θέμα. Αν μάλιστα θυμηθούν την καταρχήν παράδοξη συμπεριφορά του φιλόσοφου Διογένη του Κυνικού, ο οποίος περιφερόταν μέρα μεσημέρι στην αγορά, ψάχνοντας για ανθρώπους, κρατώντας διαρκώς αναμμένη τη λυχνία του, θα μπορούν ίσως ευκολότερα να συντονιστούν, από την πρώτη κιόλας σελίδα, με τη βαρύνουσα πνευματικότητα του παρόντος τόμου.

Για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής απομονώνω το τετράστιχο «Ο παλιός Βούδας»: «Ε, τι λέγατε για τον παλιό τον Βούδα; / Γιατί, ο παλιός Βούδας δεν είναι ο Βούδας./ Ο αληθινός Βούδας είναι ένα ψάρι που μόλις πιάστηκε στο δίχτυ / και σπαρταρά πηδοκοπώντας δώθε-κείθε». (Βλ. σελ. 85.). Εδώ υπολανθάνει ολόκληρη η φιλολογία περί της ουσίας της αλήθειας, η οποία, για να θυμηθούμε άλλη μια φορά τον ημέτερο Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ, είναι αλήθεια εν τω γίγνεσθαι. Με την αναμενόμενη οικονομία των εκφραστικών του μέσων και την γενικότερη υφολογική του κατάρτιση, ο Kο Ουν, ο οποίος κατά τον αμερικανό μπητ ποιητή Allen Ginsberg (1926-1997) είναι «μεγαλειώδης ποιητής, ένας συνδυασμός βουδιστή ειδήμονα, παθιασμένου οπαδού της ελεύθερης πολιτικής σκέψης και δράσης, και νατουραλιστή ιστοριογράφου», δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να υπογραμμίζει τις αναμφισβήτητες αρετές της μεταφοράς, της αλληγορίας και βεβαίως της θυμόσοφης υπαινικτικότητας. Αυτό που ηχεί απλοϊκό, παιδιάστικο ή ενίοτε παράλογο συνιστά τον απαραίτητο μανδύα του ποιήματος, το οποίο πράγματι σκοπεύει να περάσει κατ΄ αυτόν τον τρόπο το πρώτο στάδιο της αναγνωστικής πρόσληψης. Μετά, με ένα δεύτερο, προσεκτικότερο άκουσμα, ο μανδύας αποσύρεται διακριτικά, αφήνοντας ν’ αποκαλυφθεί το υλικό μιας διανοητικής έκρηξης. Ό,τι δηλαδή τόσο επιμελώς καλυπτόταν ως την τελευταία στιγμή. Το παιγνιώδες των περιγραφών υποχωρεί, δίνοντας τη θέση του στην αμφιβολία, στην ανατροπή, στη ριζική ανακατάταξη των δεδομένων. Η αποδόμηση είναι σε τελευταία ανάλυση υπόθεση μιας καλής ψαριάς.

Με την αναμενόμενη οικονομία των εκφραστικών του μέσων και την γενικότερη υφολογική του κατάρτιση, ο Kο Ουν δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να υπογραμμίζει τις αναμφισβήτητες αρετές της μεταφοράς, της αλληγορίας και βεβαίως της θυμόσοφης υπαινικτικότητας.

Ανάλογα ισχύουν και για το δίστιχο, με τίτλο «Οδός Τζόνγκνο» (βλ. σελ. 84). Ήτοι: «Καθώς κατέβαινα χαζολογώντας την οδό Τζόνγκνο στο Νταεγκού /επήρα και κατέβασα μία μπουκάλα σναπς». Ο οινοβαρής αφηγητής, αναφερόμενος εμμέσως πλην σαφώς σ΄ έναν από τους διασημότερους φίλους του κρασιού, τον ποιητή Λι Τάι Πο, ή Λι Μπάι (701-762) από τη γειτονική Κίνα, αποτίει φόρο τιμής στην κυριολεξία της μέθης, χωρίς να χρειαστεί να φτάσει στην υπερβολή των λεκτικών τρόπων, οι οποίοι χαρακτηρίζουν φέρ΄ ειπείν τον Τσαρλς Μπουκόφσκι (1920- 1994). Ας διαβάσουμε μαζί κι αυτό: «Προσμένοντας δεκαετίες μια χιονονιφάδα / πυρακτωμένο κάρβουνο έγινε το κορμί μου. / Κι ύστερα έσβησα. / Χαλάλι, ήχος των τζιτζικιών που τραγουδάνε ήταν εκεί. / Μετά δεν ήταν». (Βλ. σελ 33). Εδώ η απωανατολική προοπτική συναντά και την ελυτική απόκλιση. Διακρίνω, μεταξύ άλλων τα εξής: «Περισσότερο και από τους μουσικούς ή τους ζωγράφους, που κατ΄ ανάγκην εκφράζονται με ορισμένες αναλογίες στον κόσμο των ήχων ή των χρωμάτων, ο ποιητής, που έχει σαν αποκλειστικό του όργανο τη γλώσσα, πηγαίνει κατευθείαν στην πηγή. Εκεί όπου οι ψυχικές καταστάσεις, οι ονειρικοί συνειρμοί, οι ιδέες ανοίγουν τα χαρτιά τους∙ και όπου – για να εκφρασθούμε απόλυτα- και μόνον με την ονομασία τους τα πράγματα ξαναγεννιούνται». (Βλ. Οδυσσέας Ελύτης: Σύντομη Αντιφώνηση στην Aula του Πανεπιστημίου της Ρώμης, Εν λευκώ).

Ο Ko Un αρκείται σε μια-δυο λεπτομέρειες, σε μια τοποθεσία, σε μια πινελιά λιτή και γι΄ αυτό εύστοχη: το ποίημα είναι, κοντολογίς, το αντίδοτο της απουσίας αυτοπροσώπως. Αν «η τέχνη είναι μια υπόσχεση ευδαιμονίας που διαρκώς αθετείται», όπως υποστηρίζει ο Τέοντορ Αντόρνο (1903-1969), τότε το εγχείρημα του νοτιοκορεάτη δημιουργού αφορά στην αποτύπωση κανόνων ευδαιμονίας μέσα στον σπόρο της πρόσφορης στιγμής. Όσο κι αν είναι φευγαλέο από τη φύση του το αίσθημα αυτό, δεν παύει να είναι εξ ίσου ιαματικό. Η λύτρωση πηγάζει από τη μη διεκδίκηση της λύτρωσης, μας δείχνει συνοπτικά το Τι;.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής.