Σάββατο 23 Ιουλίου 2016

Το αέναο κάλεσμα του Τζακ Κέρουακ

Ένας νέος τόμος με ανέκδοτα έργα του Jack Kerouac μόλις κυκλοφόρησε στον Καναδά και κατόπιν στη Γαλλία.

Του Γιάννη Λειβαδά

Τα έργα του Τζακ Κέρουακ αποτέλεσαν εύχυμο κλάδο της αμερικανικής λογοτεχνικής παράδοσης*, η οποία με λογοτέχνες του δικού του διαμετρήματος κατάφερε να αποφύγει την καθίζηση στo έλος της διανοητικής, εκφραστικής, εκζήτησης. Ως εκ τούτου τα κείμενα του Κέρουακ δεν αποτέλεσαν σκιώδες και ανούσιο περιστατικό που απλώς εξόπλισαν το ώριμο αμερικανικό «άντεργκραουντ» – το οποίο αποσαρθρώθηκε με πιο δραματική ένταση από εκείνη με την οποία είχε συγκροτηθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Ο Τζακ Κέρουακ ήταν και παραμένει ένας μοναδικός, μεταιχμιακός, λογοτέχνης.

Η επιρροή του Τζακ Κέρουακ, όμως, σ’ αυτό που ονομάζεται μπιτ λογοτεχνία μα και μεταμοντερνισμός ήταν παραπάνω από θεμελιώδης, ήταν ολοκληρωματική.

Με το πέρας αμέτρητων ουσιωδών όσο και ανούσιων τριβών, η λογοτεχνία των μπιτ χαρακτηρίζεται πλέον ως το πιο βαρυσήμαντο λογοτεχνικό φαινόμενο των αμερικανικών γραμμάτων του εικοστού αιώνα, έχοντας την τελευταία περίοδο επισκιάσει εξίσου τη Χαμένη Γενιά και το πολυεδρικό ρεύμα του αμερικανικού μεταμοντερνισμού. Κατά πόσο ετούτη η διάκριση ήταν εμποτισμένη σε μία, κακώς εννοούμενη, αντίδραση, ή σε ποιον βαθμό η ίδια αυτή διάκριση ήταν αμιγώς μεταμοντερνιστική, είναι κάτι που χρειάζεται επιπλέον χρόνο για να διερευνηθεί. Η επιρροή του Τζακ Κέρουακ, όμως, σ’ αυτό που ονομάζεται μπιτ λογοτεχνία μα και μεταμοντερνισμός ήταν παραπάνω από θεμελιώδης, ήταν ολοκληρωματική.

Ο Κέρουακ προσπέρασε με συνοπτικές διαδικασίες τη βραδύτητα των διιστάμενων επιδιώξεων, την εκδηλωτική βραχυκύκλωση της περιόδου την οποία διερχόταν η αμερικανική κουλτούρα από τα τέλη της δεκαετίας του 1940, προσφέροντας την πιο απροκάλυπτη και αποκαλυπτική λογοτεχνική γλώσσα από την εποχή του Ουόλτ Ουίτμαν.

Στην Ελλάδα παρότι τα τελευταία χρόνια οι εκδόσεις μεταφράσεων των έργων του έχουν πυκνώσει, διαφαίνεται πως αυτός ο οργασμός μάλλον δύσκολα θα συνεχιστεί. Διότι όσα και αν κερδίζονται από την προσφορά των βιβλίων, άλλα τόσα χάνονται λόγω της γενικότερης αρέσκειας προς την, από περιεχομενική άποψη, προβλέψιμη γραφή· προς την απαξίωση της συγγραφικής εποπτείας, ακόμη και σε επίπεδο αποτίμησης ή κριτικής, η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ευκόλως καταναλώσιμη επιφατικότητα και τις λογοτεχνικοφανείς ενορμήσεις.

Οι μπιτ είναι αλήθεια πως ώθησαν την ποίηση στο «πεζοδρόμιο», την εποχή που το πεζοδρόμιο προσδιόριζε το μοναδικό ίσως εναπομείναν πεδίο που διατηρούσε μια σχετική αυτονομία. Σήμερα το «πεζοδρόμιο» είναι κατειλημμένο από τους ακόλουθους της επικρατούσας μόδας του πεζοδρομίου, οι οποίοι, διόλου τυχαία, προβαίνουν στις πιο έντονες κειμενικές κακοποιήσεις και δηλωτικές διαστροφές της λογοτεχνικής ιστορίας.

Οι διαδοχικές εκδόσεις των μέχρι προσφάτως ανέκδοτων έργων του Κέρουακ οι οποίες λαμβάνουν χώρα τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ, άλλοτε φέρνοντας στο προσκήνιο σημαντικά και άλλοτε όχι τόσο σημαντικά του κείμενα, συμπληρώθηκαν από την κυκλοφορία του τόμου που φέρει τον τίτλο La vie est d’hommage, από τον καναδικό εκδοτικό οίκο Boréal (2016), ο οποίος περιέχει άγνωστα για το αναγνωστικό κοινό έργα, τα οποία ο Κέρουακ είχε γράψει στη γαλλική η οποία ήταν η μητρική του γλώσσα. Τα έργα αυτά προήλθαν από το άνοιγμα του κερουακικού αρχείου, το οποίο ήταν μοιρασμένο στη συλλογή χειρογράφων των Χένρι και Άλμπερτ Μπεργκ, και της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης. Η άδεια για την εκμετάλλευσή τους δόθηκε το 2006 και έκτοτε μία σειρά από ειδικευμένους μελετητές και μεταφραστές ασχολούνται επισταμένως με την τακτοποίηση και την έκδοσή τους. Την επιμέλεια του La vie est d’hommage ανέλαβε και έφερε επιτυχημένα εις πέρας ο καθηγητής λογοτεχνίας του πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, Ζαν-Κριστόφ Κλουτιέ.

Το πρώτο μέρος του τόμου αποτελείται από έργα μυθοπλασίας, μεταξύ των οποίων δύο μικρές νουβέλες, το La Nuit est ma femme το οποίο ο Κέρουακ έγραψε λίγο πριν καταπιαστεί με τη συγγραφή του Στον Δρόμο και το Sur Le chemin που έγραψε έναν χρόνο αργότερα, το 1952. Πέραν αυτών, ορισμένα μέρη του έργου Μάγκι Κάσιντι και του Σατόρι στο Παρίσι γραμμένα επίσης στα γαλλικά. Στο δεύτερο μέρος συγκεντρώθηκαν μικρότερα μη-λογοτεχνικά κείμενα, επιστολές, σημειώσεις και σχόλια.

Με αφορμή αυτήν την κυκλοφορία, ετοιμάζεται στις ΗΠΑ και η αμερικανική έκδοση του εν λόγω τόμου, με τον τίτλο The Unknown Kerouac: Unpublished, Rare & Newly Translated Writings, από τις εκδόσεις Library of America, τον οποίο επιμελήθηκαν από κοινού, ως μεταφραστής ο Ζαν-Κριστόφ Κλουτιέ και ως γενικός υπεύθυνος ο Τοντ Τίτσεν.

Ας ελπίσουμε πως εάν αυτά τα έργα προωθηθούν για έκδοση στην Ελλάδα, θα μεταφραστούν από ανθρώπους ικανούς να προσεγγίσουν την κερουακική γλώσσα και να αποτιμήσουν την ιδιότυπη δομή τους.

Τα κείμενα αυτά αποκαλύπτουν τη λατρεία του συγγραφέα για την προφορικότητα και την πολυφωνία οι οποίες είχαν εκδηλωθεί από τότε έντονα, καθώς και την επιρροή της ποιητικής της τζαζ, η οποία είχε αφήσει από πολύ νωρίς το ανεξίτηλο σημάδι της μέσα του.

Τα κείμενα αυτά αποκαλύπτουν τη λατρεία του συγγραφέα για την προφορικότητα και την πολυφωνία οι οποίες είχαν εκδηλωθεί από τότε έντονα, καθώς και την επιρροή της ποιητικής της τζαζ, η οποία είχε αφήσει από πολύ νωρίς το ανεξίτηλο σημάδι της μέσα του. Εκ παραλλήλου, από τις ιδιαίτερα εύστοχες τοποθετήσεις του Κλουτιέ αντιλαμβάνεται κανείς πως εκείνη η ανατρεπτική τάση του Κέρουακ να αναστατώσει τις παραδοσιακές δομές και τις αφηγηματικές φόρμες της αμερικανικής πεζογραφίας έχουν τις ρίζες τους στην γαλλο-καναδική κουλτούρα.

Η ιδέα του Τζακ Κέρουακ πως ο γλωσσικός αυθορμητισμός θα οδηγούσε κάποια στιγμή σε μία «υπέρτατη πραγματικότητα» της έκφρασης, όχι μόνο έπιασε τόπο αλλά αναθεώρησε συθέμελα τον ορισμό και τις δυνατότητες της μεταπολεμικής αμερικανικής λογοτεχνίας, μα και της ευρωπαϊκής συνάμα. Αυτό συνέβη πρωτίστως με τα κορυφαία του έργαΟράματα του Κόντυ και Μέξικο Σίτι Μπλουζ, τα οποία ξεχώρισαν έντονα από τα υπόλοιπα και ήταν εκείνα που τον κατέστησαν περίβλεπτο νεωτεριστή.

Ενόσω οι υπόλοιποι μπιτ σκιαγραφούσαν όλα εκείνα με τα οποία δεν ήθελαν να έρθουν αντιμέτωποι οι επιμελητές κειμένων και οι βιβλιοκριτικοί, αλλά εξύψωναν τις πτυχές που δελέαζαν τους ψυχαναλυτές και τους γλωσσολόγους, ο Κέρουακ αποδείχθηκε ο πιο μελαγχολικός και αναλυτικός απεικονιστής της εποχής του, και επιπλέον ο πιο πρωτοποριακός από τους υπόλοιπους: «Δεν είχα να προσφέρω σε κανέναν τίποτα πέρα από τη δική μου σύγχυση».

Η σύγχυση αυτή ήταν, σε επίπεδο περιεχομένου, τόσο διεισδυτική και σπασμωδική που απεκάθαρε την ορμητική εισροή της νέας λογοτεχνίας από τις συνέπειες του ιδεολογικού και αισθητικού ηθικισμού, μολονότι κι οι δυο κατάφεραν να επιστρέψουν ξανά στην παγκόσμια λογοτεχνία, καθιστώντας το μεγαλύτερο κομμάτι της, περιπτωσιακή και ανόργανη εξωτερίκευση.

Ο συγγραφέας ευχαριστεί θερμά τον Ζαν-Κριστόφ Κλουτιέ για την παροχή απαραίτητων πληροφοριών και την πολύτιμη επικοινωνία-συνεργασία, μαζί του. Περαιτέρω εισαγωγικές και ερμηνευτικές πληροφορίες για τη ζωή και τα έργο του Τζακ Κέρουακ θα δημοσιευθούν στην εργασία του υποφαινόμενου με τίτλο Τζακ Κέρουακ, μία μονογραφία, η οποία θα συνοδεύεται από επίμετρο του Τόνι Σάμπας, εκτελεστή της συγκληρονομίας του Τζακ Κέρουακ, γραμμένο ειδικά για την εν λόγω έκδοση. Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του 2016 από τις εκδόσεις Απόπειρα.

* Σημ. τ. σ.: Η παράδοση ως ακολουθία του παραδίδειν και όχι του παραλαμβάνειν (βλ. «Ανάπτυγμα», Δοκίμια και σημειώματα ποίησης, Κουκούτσι 2015).

* Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.

Γνωρίστε τις επιχειρήσεις της περιοχή σας....... κάντε έξυπνες αγορές

Με ένα κλίκ στις κάρτες τους