Σάββατο 29 Αυγούστου 2015

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΕΞΩ ΑΠΟ ΚΑΛΟΥΠΙΑ

Για το μυθιστόρημα του James Sallis Στη λίμνη (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου, εκδ. Πόλις).

Της Χίλντας Παπαδημητρίου

Ο Τζων Τέρνερ, βετεράνος του Βιετνάμ, πρώην αστυνομικός, πρώην ψυχοθεραπευτής, ο οποίος έχει εκτίσει πολυετή κάθειρξη για ανθρωποκτονία, ζει ολομόναχος σε μια απομονωμένη αγροικία, δίπλα σε μια λίμνη. Έχοντας αφήσει πίσω του οριστικά το Μέμφις και τους ανθρώπους, προσπαθεί «να θάψει το παρελθόν του και να δραπετεύσει από τον πόνο της ανθρώπινης συναναστροφής».

Την ιαματική μοναξιά του διακόπτει ο Λόννι Μπέιτς, ο σερίφης της κοντινής πολίχνης, ο οποίος τον επισκέπτεται μ’ ένα μπουκάλι ουίσκι και μια παράκληση: να τον βοηθήσει να εξιχνιάσει ένα φόνο. Διότι στην ήσυχη πόλη του όπου οι πάντες γνωρίζονται και δεν συμβαίνει ποτέ τίποτα σοβαρό, ένα ζευγαράκι ανακαλύπτει το πτώμα ενός άγνωστου άνδρα, ο οποίος έχει δολοφονηθεί με άγριο τελετουργικό τρόπο. Τη δολοφονία περιπλέκει το γεγονός ότι στα χέρια του νεκρού υπάρχει η αλληλογραφία του δημάρχου της πόλης: όλα τα γράμματα και οι λογαριασμοί των τελευταίων 3-4 μηνών. Το πρόβλημα ξεπερνάει τον σερίφη και τον μοναδικό βοηθό του, και ο Τέρνερ, διστακτικά στην αρχή, δέχεται να τους βοηθήσει.

Με μοναδική δεξιοτεχνία, ο Sallis σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας μικρής αμερικάνικης πόλης, παρουσιάζοντας ένα ολόκληρο θίασο χαρακτήρων: τη σερβιτόρα της καφετέριας, τον κομψευόμενο δήμαρχο της πόλης, τους φιλικούς κατοίκους οι οποίοι μέσα σε μια στιγμή μπορεί να γίνουν εν δυνάμει δολοφόνοι.

Η συνέχεια της υπόθεσης εξελίσσεται αποσπασματικά, αφού ο συγγραφέας εναλλάσσει ένα κεφάλαιο από το παρελθόν του Τέρνερ με ένα κεφάλαιο από την υπόθεση της δολοφονίας του αγνώστου. Ακόμα και τα κεφάλαια από την παλιά ζωή του Τέρνερ δεν εκτίθενται με χρονολογική σειρά, ωστόσο σχηματίζουν σταδιακά και με σαφήνεια το πορτρέτο ενός αληθινού αντιήρωα, ενός ανθρώπου που η ζωή τον έχει ρίξει πολλές φορές στα βράχια. Έτσι, ο φόνος του αγνώστου μπαίνει σε δεύτερο πλάνο, αλλά η διαλεύκανσή του δεν παύει ούτε στιγμή να απασχολεί τον συγγραφέα. Η πορεία προς τη λύση του μυστηρίου γίνεται συγχρόνως η διαδρομή της επιστροφής του Τέρνερ στην κοινωνία, η επανένταξή του στην ήρεμη έως βαρετή ζωή της μικρής πόλης, η δειλή αλλά ουσιαστική απελευθέρωσή του από «τον πόνο της ανθρώπινης συναναστροφής».

Πορτρέτο μιας μικρής αμερικάνικης πόλης

Με μοναδική δεξιοτεχνία, ο Sallis σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας μικρής αμερικάνικης πόλης, παρουσιάζοντας ένα ολόκληρο θίασο χαρακτήρων: τη σερβιτόρα της καφετέριας, τον κομψευόμενο δήμαρχο της πόλης, το ζευγαράκι που ανακαλύπτει το πτώμα, τον γκρινιάρη γιατρό, την επιτυχημένη δικηγόρο από το Μέμφις, μια μπάντα που παίζει μουσική κάντρι κι έχει μαύρο τραγουδιστή, τους φιλικούς κατοίκους οι οποίοι μέσα σε μια στιγμή μπορεί να γίνουν εν δυνάμει δολοφόνοι. Οι καθημερινές λεπτομέρειες της ζωής αποκτούν βαρύνουσα σημασία ιδωμένες μέσα από το βλέμμα του Sallis, χάρη στη λιτή, σχεδόν ποιητική γραφή του. Δύο παραδείγματα από το κείμενο: «Καφές ετοιμάζεται και κοχλάζει στην καφετιέρα, το άρωμά του απλώνεται στην αίθουσα, ύπουλα, σαν πετρελαιοκηλίδα». Ή «Έξω είχε ξεσπάσει καταιγίδα που σάρωνε τον χώρο στάθμευσης, από τ’ αριστερά προς τα δεξιά, σαν παλάμη που μαζεύει τα ψίχουλα από το τραπεζομάντιλο».

Ο James Sallis

Εντούτοις, ο συγγραφέας επιφυλάσσει την ίδια ποιητική αντιμετώπιση και στις περιγραφές της μεγάλης πόλης, του Μέμφις εν προκειμένω. «Το φεγγάρι κρεμόταν από πάνω μας πορτοκαλί, σαν τις κολοκύθες του Χάλοουιν, ένας τέλειος κύκλος που έκανε τη ραχοκοκαλιά της πόλης –ισόγεια παντοπωλεία, τριώροφες και τετραώροφες πολυκατοικίες και ουρανοξύστες, όλα ατάκτως ερριμμένα– να δείχνει πιο αλλόκοτη, πιο αφύσικη. Δεν υπάρχουν ορθές γωνίες στη φύση. Αυτό μου έχει μείνει από κάποιο σχεδόν ξεχασμένο μάθημα Καλλιτεχνικών». Διηγείται τα βίαια και τραγικά περιστατικά που συνιστούν την καθημερινότητα των μεγαλουπόλεων με αποστασιοποιημένη ηρεμία που αφενός τα κάνει πιο ανατριχιαστικά, κι αφετέρου αναδεικνύει τον πόνο και τα αδιέξοδα της ανθρώπινης φύσης στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

Ο James Sallis, ποιητής και συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, βιβλιοκριτικός και δάσκαλος δημιουργικής γραφής, μουσικός και μουσικολόγος, κεντάει όλες τις επαγγελματικές εμπειρίες του στα βιβλία του. Στη Λίμνη, για παράδειγμα, ο ήρωάς του είναι λάτρης της κάντρι μουσικής, και συγκεκριμένα του western swing, και μερικές από τις πιο συναρπαστικές σκηνές του βιβλίου συνοδεύονται από τη μουσική αυτή. Επιπλέον, στηρίζει την εξιχνίαση της δολοφονίας του αγνώστου στην εμμονή του νεκρού για τις φτηνές b-movies επιστημονικής φαντασίας και τρόμου, γεγονός που μας υπενθυμίζει ότι ο συγγραφέας ξεκίνησε από το χώρο της επιστημονικής φαντασίας και υπήρξε συνεργάτης του Μάικλ Μούρκοκ.

Τίποτα σ’ αυτό το μυθιστόρημα δεν θυμίζει τις γνωστές φόρμουλες της αστυνομικής λογοτεχνίας. Παρότι ο Sallis δηλώνει λάτρης του Τσέστερ Χάιμς –τη βιογραφία του οποίου έχει γράψει– η συμπάθεια με την οποία χτίζει τους χαρακτήρες του παραπέμπει περισσότερο στους κλασικούς αμερικανούς συγγραφείς των αρχών του 20ου αιώνα (Στάινμπεκ, Σαρόγιαν), και στον σπουδαίο νότιο συγγραφέα αστυνομικών βιβλίων Τζέημς Λη Μπερκ.

Εύχομαι να διαβάσουμε σύντομα μεταφρασμένες τις επόμενες δύο περιπέτειες του Τζων Τέρνερ (Cripple Creek, Salt River), αλλά και τη σειρά με ήρωα τον ιδιωτικό ντετέκτιβ και λάτρη των blues, Λιού Γκρίφιν.

* Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας.